La Jornada Maya

Raíces, u túumben meyajil jmaaya k’aay Dino Chan

Raíces, nuevo álbum musical del rapero maya Dino Chan

Dino Chan Dzule’, juntúul jrapero síij tu kaajil Kantemo, tu méek’tankaajil Tekax, tu noojolil Yucatán. Juntúul maaya máak tu kanaj u líik’s u t’aan yéetel u k’aay. J-its’at máak táan u ts’áak u muuk’ maaya t’aan ba’ale’ u noj ba’alil ti’ ba’ax ku beetike’ ti’ yaan ikil u ts’áak u yóol u miatsil ti’ ba’ax ku yilik sáansamal; tu k’aayil, tu paaxil yéetel tu t’aanile’ ku síijil ti’ u maaya ch’i’ibal.

23 u ja’abil, ts’o’ok u máan jayp’éel ja’abo’ob káajak u máan k’aay ti’ jejeláas múuch’tambalo’ob yéetel meyajo’ob tu’ux páayt’anta’an tumen mola’ayo’ob. U k’aaye’ k’ucha’an tak Estados Unidos, je’el bix ucha’an yéetel uláak’ ajk’aayo’ob je’el bix Pat Boy. Te’e k’iino’oba’, táan u ts’áak k’ajóoltbil u túumben molk’aay: Raíces, ua ka’atéen u jóok’sik u meyaj tu’ux ku k’aay chéen tu juunal, yéetel ti’al u béeyale’, múul meyajnaj yéetel Pablo Milán Cabrera, David Escalante yéetel Dj Rakalkuj.

Tu meyajil Raícese’ ku k’aay yóok’lal bix u kuxtalil u ch’i’ibalo’ob, bix u yúuchul ba’al ka’achij; ku páajtal u yu’ubal ti’ iTunes yéetel Spotify. Te’e meyajo’ tu much’aj k’aayo’ob u yáax beetmaj je’el bix le ku k’aaba’tik Mi Tierra, jach k’ajóolta’ab ti’ reedes sociales tu ja’abil 2016, yéetel jbeeta’ab tumen ADN Maya Producciones, tu’ux láayli’ táaka’an yéetel uláak’ jmaaya k’aayo’ob.

Ti’ jump’éel chan tsikbal tu beetaj jrapero yéetel K’iintsile’, tu ya’alaje’, le ba’ax ku k’ayiko’ yaan ba’al u yil yéetel miatsil, u yóol kaaj, “kin wilik ba’ax ku yúuchul tin kaajal, bix u meyajil in ch’i’ibalo’ob, in láak’tsilo’ob, in chiich, ba’ax ku beeta’al ti’ kaajale’, leti’ ku máan tin pool ti’al in ts’íibtik in k’aayo’ob”.

Chéen ba’axe’ ma’ chéen yóok’lal le je’el ku k’aayo’, yaan uláak’ ba’alo’ob ku ch’a’anuktik je’el bix le ku yúuchul walkila’ yéetel u k’oja’anil COVID-19 jach taan u máan ich kaaj walkila’, tumen leti’e’ u k’áat u yoks tu pool máake’ k’a’anan u kaláanta’al kuxtal. Tu ya’alaje’ k’aay ku beetike’ ku páajtal u yu’ubal tumen je’el máaxake’, tumen ma’atech u pooch’il mixtech u ya’alik mixba’al jela’ani’, chéen u k’áat u líik’s u yóol máak yéetel táakmuk’tik u ch’i’ibal.

U maaya k’i’ik’ele’ tu ts’áaj u yóol ti’al u k’aay ich maaya. “Tumen ya’ab máake’ ku ya’aliko’ob máaxo’ob t’anik maayae’ je’el u páajtal u ya’alal ba’al ti’ chéen ch’ak xa’an je’el bix u ya’aliko’ob ti’ máak -ku che’ejtik- ba’ale’ ma’ beyo’, le beetik kin k’aay, ti’al in líik’sik in t’aan, ti’al u yojéelta’ale’ to’one’ ma’ sublako’oni’, tumen t’aane’ ts’a’abton ka’aj síijo’on, je’el ba’axak ka a’alake’ ma’ táan sublaktal. To’one’ láayli’ kuxa’ano’one’”, tu ya’alaj.

Tu meyajil Raíces, ku páajtal u yu’ubal k’aayo’ob je’el bix De mi pueblo a tu pueblo, Rap del sur, No es así, Trabalenguas, ichil uláak’ k’aayo’ob. Jk’aaye’ tu ya’alaje’ ku páajtal xan u cha’antal u meyaj ti’ YouTube (Dino Chan RM), TikTok (@DinoChan29), Instagram (@dinochanrm) yéetel Facebook (Dino Chan - Rap Maya) tumen ku páajtal u yu’ubal yéetel u ts’a’abal u k’aay ti’ histories.