Xok miis, ba’alche’ xúuchbil u beetik u yo’och

Xok miise’ (Ginglymostoma cirratum) juntúul ba’alche’ je’el u k’uchul u p’is tak óoxp’éel metros, kex tumen maas suuka’an u p’áatal ichil 2 tak 2.5 metros. Ku aaltal ichil 70 tak 100 kilos. U científico k’aaba’e’ Ginglymostoma cirratum, ku taal ti’ u griegoil t’aan “estoma” u k’áat u ya’al “chi’”, ts’o’oke’ jts’a’ab ti’ beyo’ tumen kéen u jap u chi’ tal u janale’, ku xúuchik u yo’och, kéen ts’o’okoke’ ku cha’achik.

Uláak’ u k’aaba’ ich kásatelan t’aane’, tiburón nodriza. Ka’alikil tu ja’ilo’ob Caribee’ k’ajóolta’an beey tiburón gata o gato, yóok’olal u me’ex (barbillas nasales). U xch’uupulile’ maas aal ti’ u xiibil ba’alche’, beyxan maas nojoch; ku tsa’ayal kuxtal ichil 25 tak 35 ja’abo’ob.

“Je’el bix u jeel xooko’ob yaane’ ma’atech u jaantik wíinik’. Leti’obe’ ku jaantiko’ob invertebrados bentónicos, ba’alche’ob je’el bix cangrejos, xexo’ob, langostas, moluscos, erizos yéetel mejen kayo’ob.

Le winala’ k’a’anan ti’al xooko’ob tumen 14 ti’ julio ku k’iimbesa’al Día Internacional de Conciencia sobre los Tiburones, k’iin je’ets’ ti’al u chíimpolta’al u k’a’ananil ba’alche’ ti’al u kuxtalil k’áak’náab yéetel ti’al u páayt’anta’al kaaj u kaláanta’al, je’el bix xan ti’al u tse’elel tuukulo’ob jela’antak yaan yóok’olal.