Jump’éel sumergiblee’ ts’o’ok u béeytal u yilik u ba’alche’ilo’ob ja’ je’el bix cangrejos, xnook’olo’ob yéetel kayo’ob táan u ch’a’ak u yóolo’ob tu jo’oloj seen wa’awak’a’ab ba’al tu k’iinilo’ob táan Segunda Guerra Mundial, tumen ku tukulta’ale’ ku beetiko’ob k’aas ti’ kuxtal yaan te’el k’áak’náabo’.
Ti’ jump’éel úuchben kúuchil tu’ux ku pu’ulul ts’oono’ob ti’ Báltico k’áak’náabe’, ajxak’al máako’obe’ tu kaxto’ob uláak’ ba’alche’ob kuxa’an yóok’ol ojivas.
“Táan ka’ach kpáa’tik k-ilik maas jach jump’íit ti’ le ba’alche’obo’. Ba’ale’ yaanal ba’ax t-ilaj”, tu ya’alaj u yuumil le xaak’alo’, Andrey Vedenin, máax ku meyaj tu mola’ayil Instituto de Investigación Senckenberg, tu noj lu’umil Alemania.
Ba’ateltáambal yanchj te’el k’iinako’obe’ tu p’ato’ob ba’alo’ob ich k’áak’náab, tu ya’alaj Vedenin. Chéen ti’ alemanail ja’obe’ yaan kex 1.6 millonesil toneladas ts’oono’ob p’ata’ani’, u ya’abile’ ti’ u Bahía de Lübeck, aktáan u jáal ja’il Alemania. Tu yano’ob ka’ach yóok’ol u bombas voladorasil V-1 k’a’abéetkunsa’ab tumen Alemania nazi. ba’ateltáambalilo’ob yóok’ol kaab yanchaj tu sigloil XX. Ba’axo’ob jp’ata’abe’ yaan u xiixel nuclear yéetel químico ba’al, je’el bix TNT.
Le je’el túuna’, u ye’esajil kuxtal ku bin u ka’ ch’a’ak bej ti’ tu’ux k’askúunta’an tu’ux ku yantalo’ob. Xaak’alo’ob yáax beeta’ane’, ts’o’ok u ye’esiko’obe’ yaan úuchen cheemo’ob búulo’obe’ tu’ux láayli’ kuxa’an ba’alche’obi’.
Ti’ túumben xaak’ale’, ila’ab yaan anémonas, estrellas de mar yéetel uláak’ kayo’ob tu ja’il Bahía de Lübeck, aktáan u jáal ja’il Alemania. Tu yano’ob ka’ach yóok’ol u bombas voladorasil V-1 k’a’abéetkunsa’ab tumen Alemania nazi.
“Suuka’anile’, ma’atech u xak’alta’al bix yanik u wíinkilal bombas”, tu ya’alaj James Porter, u ecólogoil Universidad de Georgia, máax ma’ táakpaj te’el xaak’alo’.
Meyaje’ jts’a’ab k’ajóoltbil le jueves máanika’, tu pikil ju’unil Communications Earth and Environment.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
