K'iintsil
La Jornada Maya
18/12/2025 | Ciudad de México
Ichil u meyajil Proyecto Integral Dzibanché-Promeza, táan u beeta’al tu yúuchben kaajil Dzibanché, tu noojolil Quintana Roo, béeychaj u xak’alta’al óoxmúuch’ áarkitektooniko kúuchilo’ob yéetel mu’uk’ankúunsa’ab meyajo’ob xan ba’ax ku beeta’al ti’al u kaláanta’al kúuchil.
Úuchben ts’íib póola’ab ti’ chee’, ku ye’esik juntúul AjKanul tu jo’olpóoptaj Tikal, méek’a’an walkila’ tumen Guatemala.
Dzibanchee’ yáax ila’ab tu ja’abil 1927 tumen Thomas Gann, ts’o’oke’ k’a’anan ti’al u na’ata’al poliitkóo muuk’ yanchaj ti’ AjKanulo’ob.
X-arkeeologáa Sandra Balanzarioe’ tu ya’alaj ti’ le ts’ook kamp’éel lajun ja’abo’obe’, xaak’alo’ob beeta’an te’elo’ u ts’áamaj u páajtalil u maas núupul bix úuchik u kuxtal AjKanulo’ob, ti’ k’a’anan kaajo’ob je’el bix Tikal, Caracol, Cobá, Palenque yéetel Ichkabal.
Ichil u ja’abil 2023 yéetel 2024e’, x-xaak’ale’ tu jo’olbesaj u meyajilo’ob Proyecto Integral Dzibanché, mu’uk’anchaj xan yéetel u meyajil Programa de Mejoramiento de Zonas Arqueológicas (Promeza), tu’ux béeychaj u xak’alta’al yéetel u yutskíiksa’al, tu jo’oloj 17 winalo’ob, óoxmúuch’ arkitektooniko kúuchilo’ob.
Ichil u múuch’ Grupo Principal, béeychaj u meyajta’al u templosil Búho yéetel Cormoranes, Pequeña Acrópolis, Plaza Pom yéetel Juegos de Pelota I yéetel II. Tu múuch’il Conjunto Lamay utskíinsa’ab kúuchil k’aaba’intaan beey Edificio de las Columnas, ka’alikil tu múuch’il Conjunto Tutil meyajta’ab u teemplosil Tutil 1, 2, 3 yéetel 5, je’el bix xaan u plálataformail Tutil 6.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan