“Jach uts in wu’uyikimbáaj, ts’o’ok in ch’íijil ts’o’okole’ jach uts in máansmaj in kuxtal”; leti’e’ ts’ook t’aan tu beetaj yuum Crescencio Pat Cauich, máax jok’a’an ti’ u moots Jacinto Pat, máax láak’inta’ab tumen Marcos Canté, juntúul u yéet óol máax yéetel tu múul beetaj u múuch’il meyaj tu’ux táakpaj uláak’ u kajnáalilo’ob Señor, Felipe Carrillo Puerto. Tu jo’oloj ka’ap’éel k’iine’, sa’at u kuxtal.
Ka’aj síij yuum Crescencioe’ ma’atech u ts’íibta’al u k’aaba’ máak je’el bix u beeta’al te’e k’iino’oba’, le beetike’ u jach ts’íibil walkila’ ku ya’alik 98 bin u ja’abil úuchik u kíimil, ba’ale’ u yéet óol Marcose’, ku ya’alik “maanal ti’ 100 u ja’abil, jach tak tu ts’ook k’iinil u kuxtale’ bin meyaj ich kool, tumen jach tooj u yóol”.
“Uts tu yich u ts’áak u muuk’ u miatsil, ku kaláantik, ku chíimpoltik yéetel ku k’i’itbesik ich kaaj, ku ka’ansik payalchi’ob, bix u ts’a’abal íinsiensóo”.
Pat Cauiche’, jkíim le 25 ti’ agosoto máanika’, u jka’a áabil jbáatab Jacinto Pat, máax jo’olbes u ba’ateltáambal Guerra de Castas, káaj tu ja’abil 1847. Tu beetaj u jbáatabil, beyxan u kóomandanteil u kili’ich kúuchil Tixcacal Guardia. Síij tu kaajil San José Primero, tu méek’tankaajil Felipe Carrillo Puerto, ti’ kaja’aj ka’ach tu kaajil Señor, tu’ux jach k’ajóolta’an yéetel chíimpolta’an ka’ach beey juntúul u “noolilo’ob” maaya lu’um.
