Ti’ yóok’ol kaabe’ ts’o’ok u sa’atal maanal ti’ u ka’a jaatsil ti’ óoxp’éel yaane’ ti’ u béertebradoil ba’alche’ob, ts’o’okole’ tuláakal le je’ela’ ucha’an ichil jump’íit meenos ti’ 50 ja’abo’ob: u tróopikal baantail América Central yéetel Sur leti’e’ tu’ux asab ya’ab ba’alche’ob ch’eejel, tumen náaka’an tak tu 94 por cientoil, beey úuchik u ts’a’abal k’ajóoltbil tumen u tsoolts’íibil Fondo Mundial para la Naturaleza (WWF), ts’o’okole’ ma’ táan u ye’esik wa yaan u ch’a’ak utsil bej yéetel ba’ax ku yúuchul, tumen je’el u jach loobiltik wíinik.
Le jejeláas ba’alo’ob ku beetik wíinike’ tu beetaj u k’astal xan óox jaats ti’ kamp’éel u jaatsil lu’um, yéetel u 40 por cientoil k’áak’náab. Beey túuno’, u seten ch’a’akal che’ yéetel u píitmáan u meyajta’al koole’ jach k’a’anan u ch’a’achibta’al ti’al u yojéelta’al bix úuchik u sa’atal u 68 por cientoil béertebrado’ob yanchaj ichil u ja’abil 1970 tak 2016, beey ts’íibta’ab tu pik’il ju’unil 13 ti’ Índice Planeta Vivo jts’a’ab k’ajóoltbil le jueves máanika’.
Tsolts’íibe’, lalaj ka’akap’éel ja’ab ku beeta’al tumen WWF International ikil u múul meyaj yéetel Zoological Society ti’ u lu’umil Londres. Ts’o’okole’, a’alab xan sajbe’entsil u yantal uláak’ pandemia’ob tu paachil k’iin wa tumen wíinik ku ch’a’ak u ti’alint uláak’ k’áaxo’ob yéetel xan wa ku seen okol tu’ux kuxa’an uláak’ ba’alche’ob.
