U najil che’ob yaan tu noj kaajil Chetumal, yáax yanchajo’ob ti’ kaaj k’ajóolta’ab beey Payo Obispo tu’ux líik’sa’ab ya’ab najo’ob yéetel britanicail arquitectura yéetel ba’ax k’ajóolta’ab beey estilo victoriano, je’el bix chikbesa’an tu lu’umil Belice, walkila’ jeets’a’an beey patrimonio cultural ti’ le noj kaajo’. Ba’ale’, ya’ab ti’ le je’elo’obo’ táan u ch’éejelo’ob yéetel uláak’o’obe’ ku k’a’abéetkunsa’al beey Airbnb. Le beetike’, Instituto de la Cultura y las Artes (ICA) tu káajsaj jump’éel nu’ukbesaj ti’al u líik’sik tuka’atéen le najo’oba’, chéen ba’axe’ u taak’inile’ ma’ táan u chukik ti’al u beeta’al.
Yóok’lal le najo’oba’, j-arquitecto Exa Hernández, tu ts’íibtaj ti’ Twittere’ (@ExaArq), tu ja’abil 1922e’ jt’o’ox k’áaxo’ob ti’ u yuumil mola’ayob meyajtik che’ ti’ kaaj k’ajóolta’ab beey Pontón Chetumal.
U ya’abil kajnáalo’ob te’elo’, beliceñoilo’ob, yucatecoilo’ob yéetel maayailo’ob, le beetik kaaje’ “líik’sa’ab je’el bix suuk u beeta’al ka’ach ichil inglesail yéetel holandesail tuukul”:
Najo’obe’ líik’sa’an yéetel u británicoil óol, beyxan yéetel u chíikulal Chattel House: beeta’an yéetel che’, mejentak yéetel ku yutstal u péeksa’al. Jayp’éel ba’alo’ob chika’an ti’ le najo’oba’ leti’e’ ki’ichkelem cha’ob yéetel u yóok’olilo’ob beeta’an yéetel zinc corrugado.
Edición: Ana Ordaz
