Chiczae’ jump’éel mola’ay jóok’ ka’aj jeel líik’sa’ab u meyajil chiclero’ob káaj tu ja’abil 1997 te’e baantao’, ts’o’okole’ tak walkila’ jump’éel mola’ay asab k’ajóolta’an yéetel mu’uk’an yanik tu lu’umil Quintana Roo.
Ba’axo’ob ku konik, ba’ax ku beetike’ ku jóok’ol ti’ ya’ ku yantal ich k’áax, ts’o’okole’ chíimpolta’ano’ob ti’ 32 u p’éel noj lu’umo’ob; u ya’abil cha’ wa chiicle ku beetiko’obe’ ku ko’onol tu chúumukil yéetel tu noojolil México, ba’ale’ yóok’lal ba’ax táan u yúuchul yéetel pak’be’en k’oja’anile’, jéem kex u chúumukil ti’ le beyka’aj suuk u beeta’alo’. U ochenta por cientoil cha’ ku beetiko’obe’ ku biinsa’al konbil Europa, ba’ale’ óoli’ laj k’a’al ba’al óoli’ jo’op’éel winalo’obi’, le beetik mola’aye’ anchaj u séeb péek ti’al u kaxtik u jóok’ol táanil tu paach k’iin, ti’al xan u jeel líik’sa’al náajal ku beetik.
Jesús Manuel Aldrete Terrazas, máax jo’olbesik Consorcio Chiclero SC de RL beyxan Chiczae’, tu tsikbaltaj bix úuchik u káajal u meyajo’ob yéetel ba’ax talamilo’ob yanchaj ti’ ka’aj káaj u meyaj Quintana Roo. Tu tsolaj ti’ jump’éel k’áatchi’ tsikbale’, u meyajil cha’e’ u máansmaj jejeláas talamilo’ob ichil tuláakal k’ajla’ayil, lik’ul úuchik u yojéelta’al ku páajtal u meyajta’al ti’al u ts’o’okbal siiglo XIX, le je’elo’ u k’áat u ya’ale’ tu Péetlu’umil Yucatáne’ maanal 100 ja’abo’ob káajak u meytajta’al, u ko’onol yéetel u beeta’al.
Edición: Ana Ordaz
