de

del

Abraham Bote

U yokol Tren Maya tu noj kaajil Jo’e’ “yaan u yantal” u máan yáanal lu’um, tu lak’inil u bak’pachil le noj kaajo’, beey úuchik u ts’áak k’ajóoltbil tumen máax jo’olbesik Fondo Nacional de Fomento al Turismo (Fonatur), Rogelio Jiménez Pons. 

Ka’alikil máan u xíimbalt le noj kaajo’, úcuhik u mokt’anta’al u múul meyajil ichil Fonatur yéetel Confederación de Cámaras Nacionales de Comercio, Servicios y Turismo (Concanaco), tu sáasilkunsaj tsíimin k’áak’ ku máan ich kaaje’, máak ken u biinsej yéetel ma’ kuuchi’; yaan u máan ichil u k’áaxil La Plancha, tu’ux yaan u líik’sa’al jump’éel éestasion, ba’ale’ yaan xan u p’ata’al u kúuchil ti’al u beeta’al jump’éel nuxi’ parkée, meyaj tukulta’an u beeta’al tumen kajnáalo’ob yano’ob te’e baantao’.  

Jiménez Ponse’ tu ya’alaje’ ku na’atik bin ba’axo’ob talamilo’ob yaan yóok’lal bix u lu’umil tu’ux ku meyajtbil tsíimin k’áak’, ba’ale’ tu ya’alaje’ jump’éel ba’al yaan u jach xak’alta’al ba’ax ku beetbil ti’al ma’ u yantal uláak’ talamilo’ob.  

Kárstiko lu’ume’ yaan u yutsil yéetel u talamil, ku meyaj beey jump’éel ba’al ku laj ts’u’uts’ik ja’ ken jach ka’anchajak, ba’ale’ ku yantal xan u p’iis ti’al u beetik. “Kéen yanak talamile’ k’a’anan u jach xak’alta’al tu beel bix yanik ti’al u páajtal u na’atal ba’ax k’a’abéet u beta’al ti’al u ch’a’anuktal tu beel”.  

Beey túuno’, ti’al u páajtal u meyaj u xóot’ tu’ux kun k’a’abéetkunsa’al u muuk’ éelektrisidade’ yaan u beeta’al u graanjasil tu’ux bíin ch’a’abak u muuk’ k’iin tu lu’umil Yucatán yéetel Quintana Roo, tu ya’alaj xan. 

Ichil u k’áaxil La Planchae’, yaan 30 hectáreas jatsa’an ti’al u k’a’abéetkunsa’al ti’al le meyaja’, u 80 por cientoile’ yaan u ch’a’abal ti’al u beeta’al paarkée k’áata’an tumen kaaj, le u yalabilo’ ti’al jump’éel kúuchil koonol yéetel jump’éel estación.  


Edición: Mirna Abreu