U ya’abkunsa’al u beeta’al éenerjia eleektrikáaj tumen Comisión Federal de Electricidad (CFE) túumben jets’a’an ti’ Plan de Negocios 2021-2025, ku ye’esike’ óoxjaats ti’ kamp’éele’ ti’ kun beetbil tu péetlu’umilo’ob Yucatán yéetel Baja Califronia, kúuchilo’ob tu’ux ts’o’ok u mantats’ chíikbesik u yantal u xóoxot’pajal meyaji’.
Tuláakal le beyka’aj éenerjia eleektrikáaj kun ya’abkúunsbil k’a’aytane’ yaan u yúuchul yóok’ol 4 mil 347 megavatios (MV) yéetel yaan u tojoltik kex 62 mil 754 millonesil pesos, ts’o’okole’ ti’ tuláakal le je’elo’ 3 mil 261 MV yaan u jóok’ol ti’ túumben plaantaob kun beetbil kéen okok le túumben ja’ab ku taala’, tu péetlu’umilo’ob Baja California yéetel Yucatán, je’el bix úuchik u je’ets’elo’.
Tu péetlu’umil Yucatán, tu noojolil u lu’umil Méxicoe’, tukulta’an u líik’sa’al ka’ap’éel kúuchulo’ob k’ajóolta’an beey de ciclo combinado, jump’éele’ tu noj kaajil Saki’ yéetel le uláak’o’ Cancún.
U meyaj túun le ka’ap’éel kúuchilo’oba’, tu noj kaajil Jo’ yéetel Cancúne’, yaan u yúuchul tak tu ja’abil 2023 yéetel 2024, je’el bix ken ts’o’oksa’ako’obi’, ti’al beyo’ u páajtal u mu’uk’ankúunsa’al sáasil ku k’a’abéetkunsa’al ti’al u k’iinilo’ob verano, tumen leti’e’ kéen jach ka’anchajak ichil tuiáakal le ja’abo’.
Yóok’lal le kun beetbil Baja Californiao’, CFE yaan u káajsik u líik’sik tu ja’abil 2021, ba’ale’ kúuchile’ yaan u káajal u meyaj tak tu ja’abil 2023 yéetel yaan u k’a’abéetkunsik gas natural. Tu ja’abil 2022e’ CFE yaan xan u beetik jump’éel úunidad Baja California Sur VI, yéetel ti’ kun ts’a’abil tu méek’tankaajil La Paz. U kúuchil ku beetbile’ k’aaba’inta’an beey termoeléctrica de combustión interna.
Beey túuno’, túumben kúuchil bíin yanak Yucatáne’ yaan u beetik uts ti’al 2.5 millonesil máaxo’ob k’a’abéetkunsik yéetel 635 mil u p’éel najo’ob; yaan xan u beetik u yantal mil u p’éel meyajo’ob ka’alikil táan u líik’sa’al u kúuchilo’obi’, beyxan yaan xan u páajtal u yéemel emisiones ku yantal ti’ áatmosfera yéetel yan xan u yéensik u tojol u beeta’al tak yóok’ol u 74 por cientoil, tumen u k’a’abéetkunsa’al gas natural tu jeel kóombustibleob liikido’obe’ yaan u ts’áak u páajtalil u líik’sa’al 3 mil millonesil pesos ichil jump’éel ja’ab.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
