de

del

Ribereñoil jchuk kayo’obe’ táanil yano'ob ichil Programa Nacional de Pesca y Acuacultura 2020-2024

Yaan máaxo'obe' ma'atech u náajaltiko'bo mix u jach p'íitil unaj u yantal ti' máak
Foto: Fernando Eloy

Juan Carlos Pérez

U nu’ukulo’obe’ laj laabtak, ma’ u kanmajo’ob u túumben nu’ukbesajilo’on, kuxa’ano’ob ich óotsilil yéetel ma’ xan u yojelo’ob bix najmal u beetiko’ob u xookil yéetel u tsoolil ba’ax ku jóok’siko’ob, beey yanik maanal ti’ 22 mil u túul ribereñoil jchuk kayo’ob ti’ u péetlu’umil Yucatán, le beetike’, táanilkunsa’ano’ob ichil meyaj ku beeta’al tu mola’ayil Programa Nacional de Pesca y Acuacultura 2020-2024, tumen ti’ uláak’ u ja’abilo’ob meyaje’ ma’ ts’a’aban áantaj ti’obi’.  

Ichil ba’ax ts’a’aban k’ajóoltbil tumen Programa Nacional, tu noj lu’umil Méxicoe’, yaan kex 222 mil 858 u túul ribereñoil jchuk kayo’ob. Ti’ le je’elo’obo’ 10 mil 884 ti’ yano’ob Kaanpech; uláak’ 9 mil 135 ti’ u lu’umil Yucatán, yéetel 2 mil 280 ti’ yano’ob Quintana Roo, le beetik túuno’, te’e petenila’ ti’ yaan u 10 por cientoil tuláakal chuk kayo’ob yaan México.  

Ba’ale’, ti’ lajun túul ribereñoil chuk kayje’ waktúule’ ma’ táan u k’uchul u náajalt mix u jach p’íitil taak’in jets’a’an unaj u yantal ti’ u jach óotsilil máak p’isa’an tumen Consejo Nacional de Evaluación de la Política de Desarrollo Social (Coneval).

U nu’ukbesajil Programa Nacional de Pesca y Acuacultura 2020-2024 ts’o’ok u jets’ike’ yaan u jach táanilkunsik ribereñoil kaajo’ob tumen jach jump’íit u náajal máak te’elo’, yéetel mina’an poliitikáas no’ojan ti’al u ts’a’abal áantaj ts’o’okole’ ma’atech u ka’ansaj kaaj ti’al u kaláantik u toj óolalo’ob. 

Jump’éel bix je’el u páajtal u yila’al wa táan u ma’alobchajal ba’al tu kuxtal rebereñoil jchuk kayo’obe’, leti’ kéen beeta’ak Indicador de Ingreso Pesquero ti’al u páajtal u je’ets’el beyka’aj ti’ le náajal ku yantal ti’obo’ yáanal yanik ti’ le mil 845.4 pesos unaj u jach p’íityantal ti’ jump’éel winali’, beey jets’a’an te’e tsoolts’íibo’.  

Ichil ba’ax jets’a’an tumen Secretaría de Agricultura y Desarrollo Rural, a’alabe’ u ya’abil talamilo’ob yane’, ku yúuchul tumen ma’ táan u jach yantal u yóol mola’ayo’ob ti’al u beeta’al jump’éel poliitikáa ti’al u je’ets’el u yantal ba’al u tséenta’al kaaj; ma’ ya’ab náajal ku yantali’ yéetel kuxa’ano’ óotsilil; ma’ patal u k’a’abèetkunsa’al nu’ukul yèetel taak’in ti’al u yùuchul u meyajil chuk kayil, ts’o’okole’ mina’an u muuk’ a’almaj t’aan yòok’lal le je’ela’.  

U Péetlu’umil Yucatáne’, táaka’an ichil Región del Golfo de México yéetel Mar Caribe, tu’ux táaka’an xan Tamaulipas, Veracruz, Tabasco, Campeche, Yucatán yéetel Quintana Roo. Uláak’ u jatsilo’obe’ leti’: Pacífico Norte, Pacífico Sur yéetel Aguas Continentales.

Yucatáne’ leti’e’ lu’um tu’ux asab ya’ab chuk kayo’ob jatsa’ab beey ‘de altura’, tumen yaan 4 mil 681, yáanale’ ti’ yaan Sinaloa, tu’ux yaan 4 mil 588 yéetel Sonora tu’ux yaan 2 mil 175. Campeche yéetel Quintana Roo ma’ jach ya’ab yani’, 760 yéetel 53 je’el bix chíikpaja’ano’obi’. 

Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan