Ka’alikil táan u yúuchul jejeláas ba’alo’ob yóok’lal u pak’be’en k’oja’anil COVID-19, jach ya’abchaj u k’a’abéetkunsa’al Internet, le beetik xane’ k’a’amchaj diijital loobilaj ku beeta’al yóok’ol ko’olel, beey úuchik u ya’alal tumen Organización de Naciones Unidas (ONU) Mujeres México. Tu ya’alaje’ ojéelta’ab yaan póornograafiko cha’ano’ob túuxta’ab ti’ ko’olel kex ma’ u k’áato’obi’, beyxan oksa’ab saajkil ti’ob, yéetel ya’abchaj sexiista ba’al ku chíikbesa’ali’, le je’ela’ úuch ka’alikil táan múuch’tambalo’ob ti’ Internet.
Beyxan ts’o’ok u yojéelta’an yanchaj ko’olel lúubo’ob ti’ ba’ax k’aaba’ta’an beey zoombombing ka’alikil táan u beeta’al bíiideollamadas, tu’ux jach sáasil u chíikbesa’al sexual ba’alo’ob, beyxan tu’ux jach tuch’ubta’an u ch’i’ibal máak, je’el bix “ataque de troles”, ku yúuchul le kéen ts’a’abak k’ajóoltbil ts’íibo’ob, oochelo’ob, cha’ano’ob wa tsolts’íibo’ob “chéen ti’al u beeta’al u k’uuxil, u beeta’al u yantal wa u péektsilta’al u loobilta’al ko’olel yéetel xch’úupalal”, ts’o’okole’ u ya’abil máaxo’ob beetik ku ta’akik u k’aaba’ob wa máaxo’obi’ yéetel ku k’a’abéetkunsiko’ob jump’éel perfil chéen de tuus.
Beey túuno’, tu ya’alaje’, ts’o’ok xan u yojéelta’ale’ yaan xan doxing, ku yúuchul le ken ch’a’abak u k’aaba’ yéetel ba’alo’ob u ti’al juntúul ko’olel yaan ti’ Internet, “ti’al u ya’alale’ ku meyajtik sexual ba’alo’ob”.
U mola’ayil Organización de las Naciones Unidas (ONU) tu ya’alaje’ síiberakosoe’ tu lu’umil Méxicoe’ ku beetik u yantal k’aas tak yóok’ol 9.4 millonesil ko’olel, u ya’abile’ ichil 18 tak 30 u ja’abil. Tu ya’alaj xane’ ko’olele’ láayli’ asab ya’ab u ch’a’apachtalo’ob yóok’lal sexual ba’alo’ob, je’el bix le kéen ch’a’achibta’ak wa ba’ax yóok’lal (40.3 por ciento) yéetel oochel wa cha’ano’ob ma’ táan u k’áata’al ba’ale’ ku túuxta’alo’obi’ (32.8 por ciento), ts’o’okole’ ya’abach juntéenake’ loobilaje’ ku beeta’al tumen u k’ajóolalo’ob le ko’olelo’obo’.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
