Táan u tukulta’ale’ tu k’iinil 12 ti’ enero ku náats’ala’ leti’ ken káajak u k’uchul u báakunail COVID-19 tu noj lu’umil Yucatán, yéetel xan ti’ uláak’ u noj lu’umilo’ob México, ts’o’okole’ jets’a’an u ts’a’abal ti’ máaxo’ob ku meyajo’ob ti’ u kúuchilo’ob ts’akyaj tu’ux ku ts’aatáanta’al le k’oja’anila’, beey úuchik u ts’áak k’ajóoltbil u mola’ayil Secretaría de Salud ti’ u lu’umil México, úuchik u beeta’al jump’éel birtual múuch’tambal páayt’anta’ab beetbil tumen jala’ach Mauricio Vila Dosal, tumen leti’ máax jo’olbesik Comisión Ejecutiva de Salud de la Conferencia Nacional de Gobernadores (Conago). Te’e múuch’tambalo’ táakpaj u ajmeyajilo’ob Gobierno de México, je’el bix máax jo’olbesik Secretaría de Gobernación (Segob), Olga Sánchez Cordero yéetel u aj jo’olbesajil Secretaría de Salud (SSA), Jorge Alcocer Varela, tii’al u ts’áak’ k’ajóoltbil bix kéen úuchik u meyajil ti’al u ts’a’abal báakuna yéetel ti’al u tsikbalta’al bix kéen úuchuk le múul meyajo’.
Te’elo’ Vila Dosale’ tu ya’alaj u k’a’ananil u múul meyaj kaajo’ob ti’al u jóok’ol ba’al tu beel yéetel ti’al u yutsil kaaj. Le beetike’ tu tsolaj u yáax jaatsil u k’u’ubule’ yaan u yúuchul ichil 12 ti’ enero tak u yáax k’iinil febrero. Ku tukulta’ale’ jujump’íitil kéen k’ujsa’ak takl 27 mil 300 u p’éel báakuna’ob ti’al u ajmeyajilo’ob toj óolal.
Beyxan tu k’a’ajsaje’ u tuukulile’, leti’ u béeytal u táanilkunsa’al múuch’ kaajo’ob je’el bix, u ajmeyajilo’ob toj óolal, ts’o’okole’ ch’ija’an máako’ob, máaxo’ob yaan uláak’ k’oja’anil ti’ob (polikil, ch’ujuk wiix, kaancer, ichil uláak’o’ob), ts’o’okole’ u ajka’ansajo’ob táan u xachikubáaj u ch’a’ajo’oltik u ts’aa xooko’ob ti’ lu’umo’ob tu’ux ya’ax yanik u chíikulal k’oja’anil.
U meyajil u t’o’oxole’ táan u jo’olbesa’al tumen u mola’ayil Secretarías de la Defensa Nacional (Sedena) yéetel Marina, beyxan tumen Guardia Nacional, ichil múul meyaj yéetel u jala’achil le noj lu’umo’obo’. Ti’al túun u páajtal u ts’a’abal ti’ u ajmeyajilo’ob toj óolale’, ts’o’ok u ts’a’abal kex 60 u p’éel míilitar kúuchilo’ob, yéetel ti’al u ka’ jaatsil u ts’a’abale’ yaan u beeta’al u meyaj 10 mil kúuchilo’ob ichil tuláakal México.
Jala’ach Vila Dosale’ tu k’áataj ka táakbesa’ak xan u ajmeyajilo’ob toj óolal yano’ob ti’ priibadóo kúuchilo’ob, beyxan máaxo’ob yaan Cruz Roja yéetel ti’al u lu’umil Yucatáne’, tu k’áataj ka táakbesa’ak ajkanan kaajo’ob yéetel u páaramedikoilo’ob Secretaría de Seguridad Pública (SSP), tumen yáax leti’ob ts’aatáantik máaxo’ob k’oja’ano’ob ti’ coronavirus tak le kéen biinsako’ob tu kúuchil ts’akyaj.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
