Paula Xool Camargo, juntúul xk’ampaal jach k’ajóolta’an te’e zona maayao’, sa’at u kuxtal te’e k’iino’oba’ tu noj kaajil Felipe Carrillo Puerto. Xunáan Paulae’ ch’íij ti’ jump’éel baatsil tu kanaj ts’aakankil, ts’o’okole’ tu k’amaj u tajan ya’abil chaampalo’ob, le beetik jach chíimpolta’ab tu kaajal, beey úuchik u ya’alik u ajtsoolt’aanil Felipe Carrillo Puerto, Carlos Chablé.
“Ichil le baatsilo’ jach chíikpaj ko’olelo’ob yanchajo’obi’, tumen u ya’abil ti’ leti’obe’, ma’ chéen Paulai’, tu kanaj u k’amo’ob paal. K ti’ale’ (zona maayae’) junúul ko’olel je’el bix leti’o’, juntúul its’at ko’olel”, tu ya’alaj.
Úuchik u k’áatchibta’al ajtsoolt’aane’ tu tsikbaltaj Xool Camargoe’ yaan ka’ach 70 u ja’abilo’ob, ts’o’okole’ kex ti’ síij Petcanché, Yucatáne’, bin kajtal Quintana Roo tu’ux tu máansaj 45 ja’abo’obi’, ts’o’okole’ jach k’ajóolta’an tu mùuch’kajtalil Jesús Martínez Ross, Felipe Carrillo Puerto.
“Jach yaabilta’an tumen k’a’anan ba’ax tu kanaj u beetej, ts’o’okole’ je’el bix u bin u ch’i’ijil u ch’i’ibalile’ beyxan úuchik u bin u kaambal. U baatsile’ tu tsikbaltaj tene’ ba’ax u yojele’ yu kanaj ti’ u taataob”, ku tsikbaltik Carlos Chablé, ts’o’okole’ tu k’a’ajsaje’ ka’atúul u kiik le aanimaso’ láayli’ xan tu kanaj u beetik u xk’am paalilo’ob.
U na’ le aanimaso’, Estanislao Camargo, tu kanaj xan u beet u xk’am paalil, beyxan u ts’aakankil yéetel xíiwo’ob ti’al u ts’akik jejeláas ba’alo’ob ku tsa’ayal ti’ ko’olel je’el bix xan ti’ mejen chaampal.
Kex tumen tu ya’alaj ma’ u jach jets’amj jaytúul mejen paalal tu k’amaj Paulai’, ku tsikbaltike’ tajan ya’abo’ob; “suuka’ane’, máaxo’ob beetik le meyaja’ ma’atech u xokiko’ob jaytúul máak ku yáantiko’ob, tumen meyaje’ ku beeta’al ti’al kaaj, ti’al wíinik yéetel ma’ táan u beeta’al yóok’lal taak’ini’”.
Tu ja’abil 2019e’, úuchik u máan Día Internacional de la Mujer, u mola’ayil Instituto Mexicano del Seguro Social (IMSS) ti’ u lu’umil Quintana Roo, tu chíimpoltaj meyaj ku beeta’al tumen xk’am paalo’ob yano’ob zona maya, tu’ux táakbesa’ab Paula Xool Camargo.
Te’e k’inako’ tu tsikbaltaje’, ma’ u yojel jaytúul paalal u k’anmaj, ba’ale’ jach ki’imak u yóol u yantal ya’abach u
ahijado’ob
je’el bix suukchaj u t’anik ka’ach le paalalo’obo’. Tu yotoch ku bin ilbil ti’al u meyajtik yo’omchaja’an ko’olel, ts’o’okole’ chéen te’e lu’um ku chikúunsiko’obo’, ma’atech u k’a’abéetkunsik kaama.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
