Fidencio Briceño Chel
La Jornada Maya
10 de julio, 2015
U k’ajláayil maayáaj meyajtsile’ ku taasik tu paach jejeláas u chúunsa’al yéetel u ka’akuxkíinsa’al, u chúunul yéetel u ts’o’okol, u káajbal yéetel u xu’ulul u k’iinilo’ob; bey ka’acho’, bey bejooraje’ yéetel beyxan le maayáaj kuxtalo’, súutulmáambal u ka’aj. Le je’ela’ jump’éel ba’al ku páajtal k a’alik yaan tuláakal yóok’ol kaab, ba’ale’ ichil maayáaj meyajtsile’ ti’ yaan tu tuukul lik’a’an ti’ u k’ajláayil ku nupikubáaj yéetel ba’ax ma’ ucha’ani’ uti’al u k’alik le súutulmáambal k’iin ti’ le u kuxa’anil le úuchben tsikbalo’obo’.
Kex wáaj ts’o’ok u jelpajal u kuxtal maayáaj wáaj ku ke’etel yéetel le úuchbentako’, ma’ tu páajtal k a’alik wa ma’ p’aatal ba’abalo’obil meyajtsil ku kuxkíinsiko’ob le maayáajilo’, ku jóok’ol, ku ye’esa’al yéetel ku ka’a kuxkíinta’al yéetel le tsikbalo’obo’, le k’ajláayo’obo’, le úuchben tsikbalo’obo’, ku ka’a taasiko’ob le ba’ax ucha’an’ yéetel le xuulul kuxa’an je’ex ka’ansajile’, u ye’esajil kuxtale’ ma’ chéen tsikbali’, tumen ichil tsikbal báaxalt’aane’ láayli’ xan ku ka’ansaje’.
Ti’ le tsikbalo’obo’ ku ye’esa’al le maantats’ ba’ate’el uti’al u yantal jets’tal, toj ets’tal, leti’ le ba’ax ku ts’ok kaxtik le maayáaj kaaj ku yilik ka’ajaatsil yóok’ol kaab tu’ux mina’an ketlanilo’ ku yila’al je’ex u chúuka’an, u nuup, leten ya’ab ba’alo’obe’ ku ts’ok tso’olol yéetel u nuup wáaj u chúuka’an; beyo’, mina’an xiib wa mina’an ch’uup, k’iin xma’ áak’abil, síis xma’ chokoj, ka’anal xma’ kaabal, chúunul xma’ ts’o’okol, kuxtal xma’ kíimil.
Bey u yúuchul yéetel le k’iino’, máambal u ka’aj, mina’an u xuul, ku bin yéetel ku suut, ku bisaj yéetel ku taasik k’ajláayo’ob ku nupik ba’ax ucha’an yéetel ba’ax ku taal uti’al u k’alik bejooraje’, tu’ux máambalk’iin yéetel kúuchile’ ku nupikubáajo’ob yéetel ku beetiko’ob waye’ yéetel bajooraje’ tu’ux yano’on le maayáa’obil le k’iino’oba’.
Leten le tsikbalo’obo’ jach k’a’ana’antak k ti’al, ma’ chéen tumen bey u kuxkíinsa’al maayáat’aani’ tumen xan yéetel k t’aane’ ka’akuxkíinsik u bejil k maayáaj tuukul, u yu’ubikubáaj máak maayáajil, k ka’a ilikbáaj yéetel le yáax tsikbalo’ob ku meyajo’ob to’on uti’al k a’alik máaxo’on tu táan le yóok’ol kaab ku jelpajala’, k éet k’iinil yéetel kuxa’an, je’elbix to’on le maayáa’obil le k’iino’oba’.
