de

del

Hubert Carrera Palí
Oochel: Helena Barba Meinecke
K'iintsil

San Francisco de Campeche
martes 26 ti' abril, 2016

U noj lu’umil Campeche’, táan u líik’sikubáa tia’al u beetik jump’éel kúuchil tu’ux bíin e’esak jejeláas ba’alo’ob, ba’ale’ yáanal ja’; tia’al ka beeta’ak le kúuchila’, tukulta’an u xu’upul 4.5 millono’ob ti’ peso’ob; ts’o’okole’, yaan u meyaj beey Centro de Capacitación de Trabajos de Arqueología, beey tu ts’áaj k’ajóoltbil máax ilik u meyaj Arqueología Subacuática tu péetlu’umil Yucatán, táaka’an ti’ INAH.

Tak beora’ ts’o’ok u beeta’al maanal ti’ táanchúumuk u meyajil le kúuchila’. Ti’ ku yantal ichil u kúuchil ichkíil Playa Bonita tu noj lu’umil Campeche; óoxnab yéetel uláak’ táanchumuk u taamil le ja’o’, le beetike’, ti’ ku ts’a’abil jump’éel nojoch cheem je’ex le ku beeta’al tu sigloil VXIII, tu’ux yaan xan u ts’a’abal nu’ukulo’ob je’el bix jobon ts’oono’ob, p’úulo’ob, ch’úuy tun wa ancla, nu’ukulo’ob beeta’an yéetel k’at, ichil uláak’ ba’alo’ob.

Le meyajila’ táak’muk’ta’an tumen u mola’ayil UNESCO yéetel táan u beeta’al tia’al u xíimbalta’al; le beetik xane’, u jala’achil le lu’umo’, ichil u meyajil Administración Portuaria Integral (API) táan u beetiko’ob jump’éel muelle yéetel jejeláas xaak’alo’ob tia’al u k’áatiko’ob ti’ Profepa yéetel Semarnat ka cha’abak u meyajo’ob te’elo’.

Le meyajo’obo’, káajo’ob tu ja’abil 2010 yéetel unaj u ts’o’oksa’al tia’al agosto ti’ le ja’aba’; ba’ale’ yaan jayp’éel ba’alo’ob ti’ le ts’ook óoxp’éel ja’abo’oba’, ts’o’ok u beetiko’ob u chan xantal.

Helena Barba, tu ts’áaj k’ajóoltbile’ u mola’ayil ti’ Subdirección de Arqueología Subacuática, ts’o’ok u beetik le meyaj yaan u beeto’, le beetik tu biinsaj tuláakal le nu’ukulo’ob k’a’abéet tia’al u béeytal u káajal u ts’a’abal. Le kúuchilo’ yaan u béeytal u xíimbalta’al tumen je’el máaxak uts tu yich báab yáanal ja’. Yaan u beeta’al sáask’alen cheemo’ob tia’al u cha’antal le yáanal ja’o’, yéetel tukulta’an xan u ye’esal bix u búulul jump’éel cheem.