U noj lu’umil Yucatáne’ ti’ p’aatal tu yóoxkúuchil, ichil tuláakal uláak’ u noj lu’umilo’ob Méxicoe’, tu’ux asab ya’ab máak ku t’anik máasewal t’aan, tumen maaya t’aane’ u ka’ap’éel t’aanil ku asab t’a’anal México, kex tumen éem u xookil máaxo’ob t’anik tak yóok’ol 6 puuntos porsentuaales; beyxan máaxo’ob a’alik ma’ táan u oksaj óoltiko’ob mix jump’éel religione’ ka’achajij, tumen ka’ach tu ja’abil 2010e’, u xook’ile’ k’ucha’an tak 4.8 por siientoil , ba’ale’ tka tu ja’abil 2020e’ k’uch tak 8.6 por siientoil, beey úuchik u chíikpajal ichil Resultados del Censo de Población y Vivienda 2020, jts’a’ab k’ajóoltbil tumen Instituto Nacional de Estadística y Geografía (INEGI).
INEGIe’ tu k’a’aytaj jayp’éel k’a’anan ba’alo’ob xo’ok le ja’ab máaniko’, yóok’lale’, máax jo’olbesik mola’ay tu nojol-lak’inil le lu’uma’, Arturo Gómez Fernández, tu ya’alaje’ Yucatáne’ ti’ p’aatal tu yáanal Oaxaca yéetel Chiapas, tu’ux asab ya’ab kaaj xoka’an ku t’anik máasewal t’aan.
K’a’anan u ya’alale’, u xookil kajnáalo’ob yaan tu lu’umil Yucatáne’ k’ucha’an tak dos millones 320 mil 898 u túul máak, ts’o’okole’ le xookil je’ela’ ku chíikbesik ya’abchaj máak wa ku ke’etel yéetel ba’ax chíikpaj tu ja’abil 2010, tumen tak te’e ja’abo’, chéen 2 millonesil máak xo’okij.
Beey túuno’, u xookil máax ts’o’ok óoxp’éel ja’ab ti’ wa maanal, ts’o’okole’ ku t’anik mayae’, tak walkil lajun ja’abo’ob paachil tu lu’umil Yucatáne’, xoka’an ka’ach yóok’ol 544 mil 927 u túul máak, ba’ale’ walkila’, le xookila’ éemij, chéen náak 525 mil 92 u túul máak.
Wa ku ya’alpajal beey porcentajee’, ti’al u ja’abil 2010e’, máaxo’ob t’anik maayae’ k’ucha’an tak 29.6 por siiento, ba’ale’ walkila’ chéen 23.7 por siiento yaan.
Ichil tuláakal u lu’umil Méxicoe’, náhuatle’ leti’e’ t’aan asab ya’ab u t’a’analo’, tumen maanal jump’éel millón 500 mil u túul máak t’anik, tu yáanale’, ti’ yaan maayai’, tumen maanal ti’ 780 mil máako’ob t’anik, beey jets’a’an tumen INEGI.
Yóok’lal máaxo’ob ku chíimpoltiko’ob máasewal máako’obe’, tu lu’umil Yucatáne’, xo’ok 983 mil 257 u túul máak, ichil xiib yéetel ko’olel. Ba’ale’ yóok’lal le je’ela’, mola’aye’ tu sáasilkunsaje’ ku na’atal beey máasewal máake’, tuláakal máax jo’olbesik jump’éel naj, u yíicham wa u yantane’ yéetel u paalalilo’obe’, tu ya’alajo’ob ku t’aniko’ob je’el ba’axak máasewal t’aanile’.
Beey túuno’, yaan junjaats máako’obe’ tu ya’alaj ku chíimpoltukubáajo’ob beey áafromexicana wa áafrodescendiente, leti’obe’ ku chíikbesiko’ob 69 mil 599 u túul máak.
Uláak’ ba’al chíikpaje’, leti’e’ máaxo’ob ku oksajóoltiko’ob je’el ba’axak relijione’, tumen éem u xokil katolikóo máako’ob, tumen ka’ache’ yaan 79.5 por siiento, ba’ale’ walkila’ chéen 74.3 por siiento yaan, kex tumen tuláakal u xookile’ k’ucha’an tak jump’éel millón 724 mil 57 katolikóo máak.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
