“Ts’unuse’ ma’ kíimili’, u ba’atelil kuxtal”, beey úuchik u ya’alik Yusi Dzib Echeverria, máax jo’olbesik Fundación Aitana, múuch’kabil ku meyaj tu lu’umil Quintana Roo. Kex tumen yaan pak’be’en k’oja’ane’, ma’ u chéenek u ts’aatáanta’al 160 u túul mejen paalali’, tumen ku biinsa’alo’ob tak tu kúuchik óonkolojiiko ts’akyaj yaan tu lu’umil Quintana Roo, tu méek’tankaajil Chetumal, ts’o’okole’ wa ku k’a’abéetchajale’ ku k’ujsa’alo’ob tak tu noj kaajil Jo’, Yucatán.
“To’one’ ma’ tk’alaj u kúuchil kmeyaj yóok’lal pak’be’en k’oja’an ku máan, ma’ ch’éen k-áantaji’. Ichil tuláakal k’iino’obe’ t-ilaj bix je’el u páajtal kts’áak u ts’aako’ob, kex mina’an tu kúuchilo’ob ts’akyaji’”, tu ya’alaj.
Pak’be’en k’oja’ane’ tu beetaj u jach talamtal áantaj ku beetiko’ob te’e múuch’kabilo’ kex tumen yaan u sajbe’entsil u tsa’ayal u k’oja’anil COVID-19 ti’ le mejen paalalo’obo’, ba’ale’ ku beetiko’ob tuláakal ba’al ti’al u jach kaláantikubáajo’ob, ti’al beyo’ ma’ u jáawal u ts’aatáanta’al le maanal 160 paalal táaka’an yéetel áanta’an tumen u múuch’kabil Fundación Aitana,
Paalalo’obe’ ti’ kaja’ano’ob Cancún Playa del Carmen, Cozumel, Isla Mujeres, Tulum, Chetumal yéetel ti’ uláak’ u méek’tankaajilo’ob Quintana Roo.
Yusi Dzibe’ tu ya’alaje’ k’as talam u yojéelta’al u xookil ba’alo’ob yaan ba’alo’ob yaan u yil yéetel ts’unus, tumen jejeláas bixij; kéen oksa’ak paalal tu kúuchil ts’ákyaje’ táakbesa’ano’ob ti’ yaanal xookil, ba’ale’ yaan máaxo’obe’ táats’ bin ku beetiko’ob Jo’ wa Ciudad de México, le beetik ti’ ku xo’okolo’obi’.
Tu tsikbaltaje’ ts’unus suuk u tsa’ayal ti’ paalale’ leti’e’ leucemiao’. Ichil táankelemo’obe’ táan u yila’al u bin u ya’abta’al u tsa’ayal ts’unus tu je’ob. Beyxan tu ch’a’achibtaj múul meyaj yaan te’e petenila’ tumen yóok’alale’ mix juntúul paal ch’éenek u ts’a’abal u ts’aaki’ mix xan u tsa’akal yéetel ba’ax k’a’abéet ti’.
Ki’imak u yóolo’ob tumen láayli’ u ts’a’akalo’obe’
Yóok’lal túun U K’iinil ti’al u Ba’atel Máak tu táan Ts’unuse’, Yusi Dzibe’ tu ya’alaje’ te’e múuch’kabilo’ ku cháako’ob jump’éel u chan chíikulal ti’al u chíikbesiko’ob u yáantajo’ob yéetel u ki’imak óolalo’ob tumen paalale’ láayli’ u ts’a’akal yéetel ma’ táan u p’atiko’obi’, tumen jach táaj k’a’anan ti’al u jóok’olo’o táanil.
“Ma’ u ch’éenel u ts’akikubáajo’ob, ma’ u p’a’atal ti’al u jeel k’iin, mix xan u k’e’exel mix jump’éel u ts’aakilo’obe’, je’el bix u yúuchul ka’ache’, tumen jach ko’okchajij yéetel le je’elo’ ku beetik k’aas ti’obi’”.
Fundación Aitanae’ ku páajtal u meyaj tumen yaan mola’ayo’ob je’el bix otel Riu, ku yáantajo’obi’; beyxan tumen yaan máaxo’ob ts’áak taak’in ti’ob yéetel ku chan beetik u koonolo’ob ti’al u yantal taak’in.
Múuch’kabile’ yanchaj tumen walkil bolonp’éel ja’abo’ob paachile’, sa’at u kuxtal u paalil Yusi, máax tu chukaj lajun ja’abo’ob te’e k’iino’oba’ úuchik “u káajal u xik’nal”. Tu jo’oloj jump’éel ja’ab xi’ike’, leti’ ka káaj u meyajo’obi’; chéen kantúul paalal ku biinsa’al ka’ach Jo’, tak ka’aj káaj u k’uchul uláak’o’obi’.
Máax yaan u yóol u yáantik u múuch’kabil Fundación Aitana je’el u páajtal u páadrinota’al je’el máaxak paalil yaan te’elo’, tak chéen yéetel 100 pesos lalaj winalo’ob; beyxan je’el u páajtal u ma’anal wa ba’ax ti’obi’; ku páajtal u xak’alta’al u kúuchil Facebook ti’al u yojéelta’al uláak’ ba’alo’ob yóok’lal.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
