de

del

In wilmaj u talamil u péektsilta’al maaya miatsil': Feliciano Sánchez, yaan u k’amik Medalla Bellas Artes

‘Me ha tocado batallar para impulsar la cultura maya’: Feliciano Sánchez, galardonado con la Medalla Bellas Artes
Foto:

Foto: Viviana Bugliani

“Ts’o’ok in chan ilik u talamil ikil in kaxtik ka yanak no jmeyajo’ob tu’ux ka péektsilta’al miatsil maaya; beyxan ti’ a’almajt’aano’ob tu’ux ka táakmuk’ta’ak”, beey tu ya’alaj Feliciano Sánchez Chan, juntúul máak jach meyajnaja’an ti’al u chíimpolta’al maayat’aan tu lu’umil Yucatán, yéetel máax yaan xan u chíimpolta’al yéetel Medalla Bellas Artes, te’e ja’ab 2021 yaniko’ona’.

Yóok’lal chíimpolale’, jka’ansaj Sánchez Chane’ tu ya’alaje’ ja’ak’ u yóol ka tu yojéeltaj yaan u ts’a’abal ti’, yéetel tu ya’alaje’, kéen u beet máak ba’ax jach uts tu yiche’, mix tech u páa’ta’al ka yanak uláak’ wa ba’ax tu yóok’lal.  

“U chíimpolta’al meyaj kin beetike’, ma’ chéen in ti’ali’. Tumen ku tóoch’tik ba’ax u k’áat u ya’al miatsil yéetel kaaj ti’ kuxtal yaan to’on”, tu ya’alaj.  

U káajbal u meyaj tu kaajal, Xaya

Feliciano Sáncheze’ káaj u péektsiltik maayat’aan ka tu chukaj bolonp’éel u ja’abil, tu kaajal, Xaya, tu méek’tankaajil Tekax, tu’ux síijij. Ka chan yanchaj u k’iinil je’elile’ tu páayt’antaj u xoknáalo’ob primaria yéetel uláak’ u yéet kaajalo’ob ti’al u beetiko’ob jump’éel cha’an. Tu jo’oloj lajunp’éel ja’abo’obe’ jéets’ u yokol meyaj Dirección General de Culturas Populares, tu’ux káaj u péektsiltik maayat’aan ti’ mola’ayo’ob.  

Leti’e’ ku tsikbaltike’, bej u xíimbaltmaj ikil u péektsiltik t’aane’ ma’ toj yaniki’, tumen ichil le ka’a k’áal ja’abo’ob ts’o’ok u meyaje’, yaan jejeláasil talamilo’ob ts’o’ok u máansik ikil u kaxtik u chíimpolta’al maaya kaaj. Je’el bix ka’aj a’alab, tu ja’abil 2011, úuchik u chíimpolta’al maaya kaaje’, tukulta’ab noj xáak’ab le yanchajo’, “u jaajile’, béeychajij, ba’ale’ ka’aj k’éex máax beetik u jala’achile’, díiputaado’obe’ tu sa’atbeso’ob u páajtalil maaya kaaj, ka’aj jóok’ chéen jump’éel “báaxal boonil” ti’ ba’ax tukulta’an u beeta’al ka’achij”, tu ya’alaj.  

Ba’ale’ tu ya’alaje’, u chíimpolta’al ti’ a’almajt’aan maaya kaaje’, jach noj ba’al, kex tumen ma’ béeyak u k’a’abéetkunsa’al je’el bix unaje’, tumen mola’ayo’ob unaj u yilike’ ma’ táan u chúukpajal u yóol ti’al u meyajtiko’ob tu beel, “ba’ale’ ch’aajal ichil u a’almajt’aanilo’ob le Noj Lu’uma’”

Sajbe’entsil yanik le t’aana’

Feliciano Sáncheze’ ku tukultik maaya t’aane’ sajbe’entsil yanik yóok’lal bix yanik tu táan káastelan t’aan tumen, tak walkila’, mina’an kúuchilo’ob yéetel mola’ayo’ob tu’ux u ka t’a’anak maayai’.  

“Le ba’ax ku yúuchula’ ku ts’áak u si’ipil le lu’uma’, yóok’lal ba’ax táan u beetik ti’ maaya kaaj, tumen tu loobiltik páajtalil jets’a’an u ti’al”, tu ya’alaj.   

Yóok’lal túun U Máank’inal Máasewal T’aano’obe’, Sánchez Chane’ ku tukultik ma’ unaj u je’ets’el jump’éel u ti’ali’, tumen xma’ keetil kuxtal yéetel péech’óolal ku beetik noj lu’um ti’ kaajo’obe’ leti’ ba’ax chíikbesik jela’an kuxtal yéeteli’.  

“U jaajile’, lalaj a’almajt’aane’ unaj pata’an ti’al u kéet ts’aatáantik je’el máaxak kajnáalile’ je’el bix u kuxtale’; ba’ale’ tumen ma’ táan u beeta’ale’, ku kaxta’al u je’ets’el noj k’iino’ob ti’al u k’a’ajsa’al loobilaj beeta’an yóok’ol t’aano’ob péech’óolta’an”, tu ya’alaj.