U pa’ak’al cannabise’, jump’éel ba’al ku yutstal u beeta’al ti’al u líik’sa’al tuka’atéen u meyajil k’áax, ts’o’okole’ je’el u beetik u suut taak’in ich maaya kaajo’ob: u túumben k’eexilo’ob ts’o’ok u yantal yóok’lal máariguaanae’ ku ts’áak u páajtalil ti’ u kaajilo’ob Yucatán ti’al u pak’iko’ob le xíiwa’ yéetel ti’al u yantal u náajalo’obi’, beey a’alab tumen Frente Cannábico del Sureste (FCDLST)
Tu ja’abil 2018 ka káaj u beeta’al jejeláas kaambalo’ob tumen le múuch’kabila’, tu’ux ku ye’esa’al, xma’ bo’olil, ti’ u kaajilo’ob le noj lu’uma’ u jejeláasil ba’alo’ob yóok’lal cannabis.
También te puede interesar: Siembra de cannabis, opción para reactivar economía de comunidades
U tuukulile’ ka béeyak u tse’elel jela’an tuukul yaan yóok’lal, ts’o’okole’ ka meyajta’ak yéetel ka pa’ak’ak tumen máaxo’ob meyajtik lu’um, ti’al beyo’, ma’ u yantal u konik u k’áaxo’ob tumen mix táan u bo’otal ti’ob u tojol je’el bix unaje’; ts’o’okole’ ku béeytal u káajsik u beeto’ob ba’al ti’al u kono’ob, yéetel u beetiko’ob u suut taak’in te’e maaya kaajo’obo’.
Le 20 ti’ marzo ku taala’, yaan u beetiko’ob jump’éel kaambal yóok’lal míikroorganiismos yéetel uláak’ ba’alob ku síijil ti’ cannabis, tu noj kaajil Tekax, ba’ale’ beyxan yaan u kaxtik u jetsiko’ob múul meyaj yéetel kajo’ob naats’ yaniko’obi’.
Najmal u k’a’ajsale’, u Mola’ayil Pat A’almajt’aano’obe’ tu jets’aj le 12 ti’ marzo máaniko’, u a’almajt’aanil u je’ets’el bix kéen k’a’abéetkunsa’ak cannabis tu lu’umil México, tu’ux ku yantal u páajtalil u k’a’abéetkunsa’al tumen nojoch máako’ob tu jach ya’abile’ 28 gramos, beyxan ku cha’abal u k’a’abéetkunsik máak wa u múuch’il máaxo’ob ku ts’u’uts’iko’ob. Ba’ale’ ti’al u béeytale’, unaj u yantal u ju’unil ti’ máak.
Sahid Salgado yéetel Alberto Centeno, máaxo’ob patjo’olt múuch’kabile’, tu tsikbaltajo’ob ti’ La Jornada Mayae’, káaj u beetiko’ob tsikbal yóok’lal ba’ax k’eexilo’ob ku yantal ti’ le a’almaj t’aano’, beyxan tu xak’altajo’ob uláak’ ba’alob yóok’lal, tak ka’aj káaj u beetiko’ob kaambal xooko’ob te’e mejen kaajo’obo’.
Sahid tu tsolaje’ te’e kaambal xooko’obo’, ku kaxta’al u ye’esa’al ti’ máake’, walkila’ ku béeytal u yantal tak 6 wa 8 u kúulul le xíiwo’oba’ tu yotoch máak. Tak walkila’ ts’o’ok u ts’áako’ob xook ti’ maanal 50 u túul máako’ob, ichil xiib yéetel ko’olel ti’ u kaajilo’ob Ticul, Ixil, Motul yéetel ma’ táan u xáantale’, Tekax; beyxan tu sáasilkúunsajo’obe’, le kaambala’ ma’ táan u kaxtik u péektsiltik u k’a’abéetkunsa’al cannabis tumen nojoch máakoo’ob, tu kúulpachile’, táan u yila’al ka yanak utsil ba’al ti’ kaaj tu yóok’lal.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
