Úuchik u yojéelta’al ba’ax chíikpaj ti’ láak’inaj meyaj beeta’ab tumen Centro Integral de Atención a las Mujeres (CIAM) Cancún ka’alikil áalkabnaj pak’be’en k’oja’an tu ja’abil 2020e’, páatchaj u yila’al u jaatsil kaaj mina’an u muuk’, tu’ux táaka’an paalal, táankelemo’ob, ba’ale’ beyxan ko’olelo’obe’, táan u k’áata’al ti’ jo’olpóopoo’obe’, ka ts’a’abak xook ti’ ajka’ansajo’ob ti’al u béeytal u séeba’an áantiko’ob máak le kéen yanak talamil tu tuukul wíinik, beyxan ti’al u kaniko’ob ba’ax unaj u yojéeltiko’ob ti’al kaláanta’al yéetel u ts’aatáanta’al je’el máaxak ka u máans loobilajil tu kuxtal, yéetel a’alab xan ti’ jo’olpóopo’obe’ ka meyajta’ak jump’éel nu’ukbesaj tu’ux ka utsil ch’a’anukta’ak bix yanik u yóol máak ka’alikil táan u máan u yáax p’iis k’iinilo’ob xook tuka’atéen ti’ najilo’ob xook.
También te puede interesar: Proponen capacitación a personal docente para atender violencias en QRoo
Ti’ k’a’aytajil tsikbal beeta’ab ti’ Internete’, máax beetik u éejekutubaail jo’olbesajil, Irma Gónzalez Neri yéetel máax jo’olbesik u meyajil láak’inaj ti’ CIAM Cancún, Alejandra Magañae’, tu ts’áajo’ob k’ajóoltbil ba’ax chíikpaj ti’ láak’inaj óol meyaj beeta’ab, ka’alikil áalkabnaj u ja’abil 2020 yéetel u pak’be’en k’oja’anil Covid-19, tumen ya’abach baatsilo’ob p’áat tu juunalo’ob, ts’o’okole’ ya’abach juntéenake’ ko’olele’ múul kaja’an yéetel máax loobiltik, ba’ale’ beyxan u yúuchul yéetel paalal beyxan táankelemo’ob.
Je’el bix úuchik u yáalkab k’albe’en kuxtal le ja’ab máaniko’, chíikpaj te’e tsoolmeyajo’, káaj u ya’abtal u xookil máaxo’ob k’áatik ka yanak láak’inajil ti’ bix yanik u yóol máak, yéetel máaxo’ob ku túuxta’al áantaj ti’ob tumen ku loobilta’alo’ob. Ts’o’okole’, ya’abchaj xan t’aan ku beeta’al ti’al u k’áata’al áantaj, tumen ka’ache’ chéen jump’éel wa ka’ap’éel t’aan ku beeta’ali’, ba’ale’ náak tak jo’op’éel ka’alikil táan k’albe’en kuxtal.
Áanta’ab 102 u túul máak ma’ táaka’an ichil nu’ukbesajo’ob ku beetiko’ob tu ja’abil 2020; le je’elo’oba’ jatsa’an beya’: beeta’ab 265 u p’éel meyajo’ob ti’al u yáanta’al máak ti’ talamilo’ob ku máansik yéetel u tuukul, ka’alikil tu yáax óoxp’éel winalo’ob ja’abe’ ts’o’ok u yantal 106 u túul máak áanta’ab yéetel 173 u nu’ukbesajil áantaj ti’ ba’ax ku yu’ubik tu yóol máak.
Ti’ tuláakal máax áanta’abe’, u 80 por siientoile’ ko’olel yaan u ja’abil ichil 4 tak 84, yéetel u ya’abil ti’ le je’elo’obo’ 25 u ja’abil yaan. Ka’alikil u 20 por siiento p’aatale’ áantaj ts’a’ab ti’ táankelem xi’ipalal yaan u ja’abil ichil 6 tak 19.
U 86 por siientoile’ yáax juntéen úuchik u k’amik je’el ba’axak áantajil ku ts’a’abal tumen juntúul máak kaambanaja’an tu yóok’lal. Ichil le talamilo’ob mantats’ chíikpaje’, ti’ yanchaj sexual loobilajil, u loobilta’al paalal tumen u yuumo’obe ku jatskubáajo’ob, u ch’éenel u ts’a’abal taak’in ti’ ko’olel, chi’ichnakil, luubul óol, u yokol tu pool máak u kíinsikubáaj yéetel u yaj óolta’al u kíimil juntúul u láak’ máak yóok’lal Covid-19.
Ichil ba’ax a’alab k’a’abéet ti’ kaaj áanta’ab ka’alikil táan k’albe’en kuxtale’, ti’ yaan úuchik u tse’elel meyaj ti’obi’, le beetike’ ma’ ya’ab taak’in yaan ichil baatsilo’obi’, je’el bix xan xook p’a’atij, tumen beey yanika’: 28.6 por siientoe’ ti’al u xoknáalilo’ob primariia, 26.3 ti’ máaxo’ob yano’ob ka’ach preparatoria, 20.6 séekundaria yéetel 8.6e’ úunibersidaad, úuchik u p’áata’al mina’an u nu’ukulil, Internet yéetel taak’in.
Le ja’ab máaniko’, CIAM Cancúne’ tu yáantaj 208 u túul xch’úupalal, xi’ipalal, táankelem yéetel xlo’obayano’ob, máaxo’ob tu máansajo’ob loobilajil.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
