Alonso Urrutia
K'iintsil
Domingo 2 ti' diciembre, 2018
Ciudad de México
Jach las 10 ja’atskab k’iin ka je’ek’abta’ab u ti’al u páajtal u xíimbalta’al Los Pinos tumen kaaj, ts’o’okole’ tak te’e súutuko’ ya’ab uts tuukulo’ob jóok’ yóok’ol u mola’ayil Secretaría de Cultura úuchak u máan u yáax k’iinil u cha’abal u yokol je’el máaxak te’elo’.
Walkila’, ku yantal tak a tsolikakáaj ti’al a wokol tu yotoch Miguel Alemán, tu’ux tak jump’éel p’is k’iinil paachile’ ti’ kajakbal Peña Nieto baatsil. Páatchaj u xíimbalta’al kúuchil tu’ux jeets’el u muuk’il jala’ach; ayik’al ba’al, beey u xíimbalta’al tumen juntúul máak.
Mármol ts’a’aban ti’ u piisoil, nukuch u nu’ukulil ti’al u t’a’abal sáasil, jump’éel nukuch kúuchil tu’ux ku páajtal u janal tak 28 u túul máak, jump’éel u chan kúuchil ti’al yúuchul cha’an, u nojochil kúuchil ti’al u meyaj jala’ach, uláak’ nojoch kúuchil tu’ux ku yúuchul wenel, tu’ux ts’a’aban tu tséel uláak’ jump’éel ti’al u líik’sa’al nook’, yéetel jump’éel u bejil je’ek’abik p’áat, kex chéen u súutuk, ti’al u páajtal u k’uchul máak tak tu’ux ku yúuchul báaxal ja’.
Ichil jak’be’en óole’, kaaje’ ku cha’antik u ayik’al kuxtal ku yantal ti’ jala’achil, tumen yaan wa jaytúule’ ku tukultik yaan monárquico óol ti’.
Casa Miguel Alemáne’, jump’éel kúuchil tu’ux ku páajtal u yokol ka’ach chéen máako’ob jach k’ajóolta’ano’ob tumen leti’e’ tu’ux ku yantal ka’ach u kuxtal jala’ach.
Túumben k’a’aytajil beeta’ab tumen jala’ach táant u k’amik jo’opóopilaj tu jets’aje’, je’el u páajtal u yokol cha’antbil u ya’abil ti’ Los Pinos, óoli’ tak ti’ le kúuchil tu’ux ku wenel máax táan ka’ach u beetik u jala’achil México, Enrique Peña Nieto yéetel u láak’o’ob.
Ichil u jak’ óolalil yéetel u k’uux óolile’, juntúul aj xíimbale’ ku k’as ts’íik a’alik ka tu yilaj u k’óobenil le najo’: “mix jump’éel chan kuum tu p’atajo’ob”.
Ka tu ya’alaj 11:30 náats’ chúumuk k’iine’, jach chochobkil u cha’antal u yotoch Miguel Alemán, ba’ale’ yaan xan máako’ob ti’ uláak’ kaajo’ob ku cha’ano’ob. Ma’ éejentbil páajtalil ti’al u cha’antal kúuchil tu’ux yaan ka’ach u muuk’il ja’ala’ach.
Kex tumen láayli’ kaláanta’ane’, walika’ ma’ leti’e’ Extinto Estado Mayor Presidencial, máax ts’a’aban u meyajil u kaláanta’al, beora’ máan tu k’ab Policía Militar ti’al u yila’al ma’ u k’askunta’al mix ba’ali’. Beyxan máax ku kanan te’elo’ ku chikpajal jak’a’an u yóolo’ob, ma’ tumen ayik’al ba’al yaan te’e najo’, ja’ak’ u yóolo’ob tumen cha’ab u máan je’el máaxak ti’ jump’éel kúuchil tu’ux ma’atech u páajtal u yokol máak ka’achi.
Jach ayik’al ba’al, beeta’an pacahil ti’ to’on”, tu ya’alaj Rosa María, juntúul nojoch ko’olel ma’ jach ki’ u yóol úuchik u yilik be’eyka’aj taak’in k’a’abéet ti’al u ts’a’abal le je’elo’.
Yóok’ol beje’ ts’a’ab jump’éel nuxi’ máaben cha’an tu’ux páatchaj u cha’antal tumen ya’abach máak, súutuk uchik u t’aani u beetik u jala’ach Andrés Manuel López Obrador. Yanchaj uláak’ t’aano’ob u’uya’ab, je’el bix: “Jóok’sa’ak Peña, jóolk’sa’ak Peña”, ka’alikil táan u luk’sik u k’atabil nooch u lechmaj tu tseem. Ma’ táan u luk’sa’al u si’ipil mix jach tu ts’ook súutukil u jala’achil.
