Xaak’alo’ob táan u beeta’al tumen Instituto Nacional de Antropología e Historia (INAH), ichil u bejil Tren Mayae’, ti’al u kaxta’al wa yaan uláak’ úuchben kaaj baalale’, óoli’ ts’oka’antak. Walkila’ chéen p’aatal mejen xóot’o’ob tu jaatsil 6 yéetel tu jaatsil 7, tu’ux tak beorae’ ts’o’ok u xak’alta’al u 90 por siientoil, beey úuchik u ya’alal tumen máax jo’olbesik mola’ay, Diego Prieto, úuchik u ts’áak’ k’ajóoltbil tu ja’atskab tse’ekil le jueves máanika’, ti’al u tsikbaltik bix yanik meyajo’ob ku beeta’al ti’al u kaláanta’al yéetel u líik’sa’al úuchben nu’ukulo’ob ku bin u chíikpajalo’ob ka’alikil u beeta’al le bejo’.
Tu tsikbaltaje’ xaak’alo’ob yéetel u máan monláantbil ba’ax ojéela’an yóok’lal kúuchilo’obe’, walkila’ ti’ ku beeta’al tu jaatsil 5 Sur (Playa del Carmen tak Tulum), tu jaatsil 6 (Tulum tak Bacalar) yéetel u jaatsil 7 (Bacalar tak Escárcega). TI’ le ts’ooko’oba’ táan u kaxta’al kúuchilo’ob ikil u páana’al lu’um. Walkila’ ts’o’ok u yantal 340 u p’éel kúuchilo’ob meyajta’an, ichil u jaatsil 6, yéetel ts’o’ok u yantal uláak’ 224 tu jaatsil 7, tu’ux yaan u ya’abil ajmeyajo’ob yéetel arkeeologo’ob, tumen chowak le bejo’ yéetel ya’abach tu’ux ku k’áatal.
En español: Casi lista, la prospección arqueológica de los tramos 6 y 7 del Tren Maya
Ba’ax kaxta’ane’ “ku chíikbesik u noj ba’alil yéetel muuk’ yanchaj ti’ le úuchben maaya kaaj kuxlaj te’e k’inako’obo’. Ts’o’okole’ ku ye’esik xan u jejeláasil kúuchil beeta’abij, beyxan u na’at yéetel u t’aanil le noj miatsilo’”, tu ya’alaj máax jo’olbesik u mola’ayil INAH.
Tak tu k’iinil 16 ti’ febrero, ichil tuláakal u bejil Tren Mayae’, xoka’ab yéetel líik’sa’ab 43 mil 333 u p’éel kúuchilo’ob líik’sa’an; 491 mil 475 u káakach k’at nu’ukulo’ob xak’alta’an; mil 746 kúuchilo’ob óoli’ mix ba’al úucha’an ti’ob; 679 p’úul táan u xak’alta’al; 481 úuchben muukilo’ob yéetel mil 225 u chíikulal yaan wíinik kajlaj wa tu’ux, je’ex bix ts’ono’ot wa áaktun. Beyxan k’a’aytabe’ jayp’éel ti’ le p’úulo’ob kaxta’ab ichil le meyajo’oba’ yaan u béeytal u yila’al ti’ e’esajil kun beetbil yóok’lal Tren Maya tu kúuchil Los Pinos.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
