Walkila’ tu bin u yojéelta’al, táan xan u bin u yantal uláak’ a’almajt’aano’ob yéetel uláak’ xookilo’ob, ba’ale’ kex yéetel le beyka’aj ba’al yano’obo’, u kíinsa’al ko’olele’ láayli’ jach u yúuchul te’e baantaa’. Le beetike’ yaan uláak’ ya’abach t’aano’ob k’áatik ka xu’uluk loobilaj.
U múuch’kabil Comisión Económica para América Latina y el Caribe (Cepal) tu ts’áaj ojéeltbile’ ti’ ts’ook xookil beeta’abe’, ila’ab láayli’ u yantal le noj talamila’ ti’ 26 u p’éel noj lu’umo’ob: juntúul ko’olel ku kíinsa’al, chéen tumen leti’, lalaj ka’ap’éel ooráa.
Tu ja’abil 2022e’, ko’olel kíinsa’ab ichil latinoamericanail lu’ume’ jnáak taj 4 mil 50, lela’ jóok’sa’ab yéetel le beyka’aj juno’ob k’uba’ab tumen le noj lu’umo’obo’, ts’o’oke’ jts’a’ab k’ajóoltbil úuchik u máan Día Internacional de la Eliminación de la Violencia contra la Mujer, le 25 ti’ noviembre máaniko’.
Múuch’kabilo’obe’ tu ya’alo’ob maas talam yanik ba’al ti’ le ku ya’ala’al tumen le noj lu’umo’obo’.
En español: Violencia de género mata a una mujer cada dos horas: más de 4 mil en América Latina en un año
Ichil xookilo’ob beeta’an tumen Cepale’, yóok’lal k’áatchi’ob meyajta’ab ti’ lajunp’éel noj lu’umo’obe’, chíikpaj ti’ óoxtúul ko’olele’, ka’atúul ku loobilta’al chéen tumen ko’ole. Ts’o’okole’, juntúul ti’ óoxtúule’ kuxlaj wa kaja’an yéetel u núup wa máax ka’ach u núup loobiltik, “ts’o’oke’ lelo’ ku beetik u jach p’áatal ich sajbe’entsil u kuxtal, a’alab tumen OMS (Organización Mundial de la Salud)”.
Beey túuno’, mola’aye’ ku ya’alike’, sajbe’entsil yanik kex 88 miyoonesil ko’olel maanal 15 u ja’abil ichil u lu’umil América Latina yéetel Caribe, ba’ale’ yóok’lal ko’olel maanal 65 u ja’abile’, loobilaje’ “ts’o’ok u suuktal u yila’al yéetel ma’ tu chíikbesa’ali’”.
Xaak’al beeta’abe’, tu ye’esaj u 4 por sientoil ko’olel loobilta’ane’, xch’úupalal ma’ u chuk 15 u ja’abil. Ts’o’oke’, ichil ba’ax tu ya’alaj Cepale’, ichil lalaj jo’otúul xch’úupalale’, juntúul ku ts’o’oksa’al u beel wa ku nupa’al yéetel u jeel máako’ob.
Ts’o’okole’, maanal 400 xch’úupalal jp’áat mina’an u na’ wa máax kaláantik úuchik u kíinsa’al, tu ja’abil 2022.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
