K’ajóolta’an xan beey enano chi’ik wa isleñoil chi’ik, Nasua narica nelsoni jump’éel u jejeláasil ba’alche’ tu jets’aj u ch’i’ibalil tu perejil Cozumel. Méek’a’an tumen u baatsil prociónidos, ba’ale’ yaan jayp’éel jela’an ba’alob ti’ u wíinkilal keetel yéetel u láak’o’ob yaan te’el continenteo’.
Jump’íit maas chichan yéetel tuláakal u ADNile’ ku k’éexel. U maas k’a’ananil yéetel le jejeláasil ba’alche’a ku yantal tumen ku ts’áako’ob ojéeltbil u k’a’ananil u kuxtalo’ob ti’al lu’umo’ob je’el bix le peteno’, tumen ti’ ku siijilo’obi’, tu ya’alaj Rafael Chacón Díaz, máax jo’olbesik u kúuchil Centro de Conservación y Educación Ambiental ti’ u mola’ayil Fundación de Parques y Museos de Cozumel.
“Míin ma’ tuláakal máak u yojeli’, ba’ale’ jump’éel u subespecieil le peteno’, yaan ba’al jela’an ti’ keetel yéetel uláak’o’obo’. Ts’o’oke’ jach sajbe’entsil u yantalo’ob te’el peteno’ tumen je’el ba’axak ka k’éexek te’el tu’ux suuk u yantalo’obe’, je’el u ch’éejsalo’obe’”, tu ya’alaj jbioologóo.
En español: Coatí endémico de Cozumel, el más pequeño de su especie
Ichil ba’axo’ob jela’an ti’ keetel yéetel le yano’ob tu petenil Yucatáne’ ti’ yaan u nojochil tumen le yano’ob Cozumele’ maas chichantak, ts’o’oke’ u boonile’ maas chan boox chak yéetel óol maas chan bek’ech.
U ni’e’ Nasua narica nelsonie’ maas bek’ech. Ku ya’abtal tu k’iinilo’ob primavera, yéetel ku yantal ichil óoxtúul wa kantúul ba’ale’ yaan k’iine’ ku náakal tak waxaktúul. Suuk u múuch’ yantal yéetel kaja’an naats’ ti’ chak te’ob, tu’ux ma’ seen ka’anal k’áax yaan, u ya’abile’, tu k’íiwikil le peteno’, tak tu baantail San Gervasio, yéetel yaan jun jaats xan jáal ja’ ku paakat tak kóontinente.
Ku jaantik tuláakal ba’al, ki’ u yu’ubiko’ob bak’ ba’ale’ ku jaantik xan neek’o’ob, u yich che’ob, xíiwo’ob, nikte’ob, moots’o’ob, ichil uláak’ ba’alo’ob… ku multik tak u k’u’ áak.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
