U múuch’tambalil ONU yóok’olal K’áak’náabo’obe’ káaj le lunes máanika’ tu noj luumil Francia, yéetel u páayt’aanil jsecretario general Antonio Gueterres ti’al ma’ bin u su’utul “salvaje Oeste” u taamil k’áak’náabo’ob yéetel beyxan u tsikbalil yóok’olal política táan Estados Unidos. Múuch’e’ u yóoxtéenil u beeta’al tumen Naciones Unidas sobre los Océanos (UNOC).
Le je’ela’ táan u yúuchul Niza, tu francial Costa Azul, tu’ux táan u táakpajal kex 60 u jala’achil noj lu’umo’ob, máaxo’ob unaj u tsikbaltiko’ob jejeláas ba’alo’ob je’el bix minería ku beeta’al ti’ taamtam ja’ob, plástico sojol yéetel u píitmáan wíinik u chukik kay. Ichil máaxo’ob táan u táakpajale’, ti’ yaan u jala’achil Brasil, Luiz Inácio Lula da Silva.
En español: Los océanos no deben convertirse en el ''salvaje Oeste'' de la explotación, advierte la ONU
U xuupil ti’al u beeta’al múuch’tambale’ táan u beetik Francia yéetel Costa Rica. Ti’al u káajbal múuch’e’ Guterres tu ya’alaje’ “u taamtamil ja’obe’ ma’ unaj u súutul Oeste salvaje”, tu jo’oloj je’ek’abta’ak joolnaj ti’ u meyajil minería ti’ taamtam ja’ob tumen jala’achil Estados Unidose’, Donald Trump.
Jala’ache’ tu k’a’aytaj tu winalil abrile’ yaan bin u séebkunsik u xak’altik ju’un oksa’an ti’al u yokol máak u meyajt yéetel u xak’alt minería kex tumen ja’ob ku k’áata’ale’ ma’ tu k’ab Trump yano’obi’, le beetik xchukul u tsikbalta’al bix kun úuchul lelo’. Autoridad Internacional de los Fondos Marinos (ISA), máax ti’ yaan ja’ob internacionalese’, yaan u much’kubáaj meyaj julio ti’al u tsikbaltik yéetel u ts’áak u p’iisil u meyajta’al minería ku beeta’al ti’ taam ja’ob.
Beey túuno’ Guterrese’ tu ya’alaj je’el u yáantaj ti’al tsikbal unaj u yantal, yéetel ya’abach noj lu’umo’obe’ ma’ u k’áato’ob ka oksa’ak minería ti’ taam ja’obi’, le je’elo’ jump’éel páajtalil yaan ti’ Francia ti’al u kaxtik uláak’o’ob ka u táakmuk’t t’aan ti’al u yojéelta’al jach ba’ax je’el u yúuchul yéetel u meyajil minería ich ja’.
U jala’achil Francia, Emmanuel Macron, tu k’áataj ka “péeknak” máak ti’al u kaláanta’al k’áak’náabo’ob. “U taamil ja’obe’ ma’ táan u ko’onolo’obi’, mix xan Groenladia, mix Antártidai’”, tu ch’iinch’in a’alaj yóok’olal ba’ax tu ya’alaj Trump, máax u k’áat u ti’alint Groenlandia.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan