Yorem nokki t’aane’, pata’an u k’aaba’ beey yoremee’, ku t’a’anal tu péetlu’umilo’ob Sonora yéetel Sinaloa, tu xamanil México.
Ba’ale’ walkila’ sajbe’entsil yanik u ch’éejel, tumen u ya’abil paalal ku líik’ile’ ma’ táan u na’atiko’ob mix táan u t’aniko’ob le t’aana’, tu ya’alaj juntúul jxak’al xook.
“Táan k-ilik ya’abach táankelemo’ob ku táakpajalo’ob k’aay Danza del Venado, ba’ale’ ma’ ti’al p’íitkunsbil ba’ax ku beetiko’obi’, chéen ba’axe’ t’aane’ noj ba’al ku ya’alik: ku níib óolal, ku k’áatik cháak, ku k’áat óoltik ka uts yanak kool wa ka utsil yanak kuxtal. chéen táan u k’aniko’ob u k’aayil nojoch máako’ob, kex ma’ tu na’atiko’ob (...) ya’abach juntéenake’ ma’ u k’ajóol ba’ax u k’áat u ya’al t’aano’ob, tumen noj ba’alo’ob”, tu ya’alaj Antolín Vázquez Valenzuela, máax náajalt Premio Nacional de Arte y Literatura tu jaatsil Culturas Populares.
Leti’e’ méek’a’an tumen YoremeMayo kaaj. Ti’ kaja’an tu noojolil Sonora yéetel u xamanil Sinaloa. Tu tsolaj paax, óok’ot yéetel k’aayo’ob suuk u beeta’al ich yoreme-mayo Ba’ale’, paalal ku bin u líik’ile’ ma’ táan u náatiko’ob u yóol t’aan “le beetike’ chéen beey u k’ayiko’ob, kex ma’ táan u na’atik u puksi’ik’alo’ob je’ex u beetik le nukuch máako’obo’”, tu ya’alaj jxak’al wíinik ts’o’ok u máansik maanal 40 ja’abo’ob meyaj ti’al ma’ u sa’atal kili’ich k’aayo’ob yéetel suuka’anil ba’al ku beeta’al tu kaajal.
Vázquez Valenzuelae’ síij tu kaajil El Júpare, tu méek’tankaajil Huatabampo, tu noojolil Sonora: Leti’e’ tu k’amaj u chíimpolalil Premio Nacional de Artes y Culturas Populares yóok’olal meyaj u beetmaj yóok’olal yoreme t’aan, yéetel tumen u beetmaj k’a’anan xaak’alo’ob yéetel le tu ka’ kuxkíinsaj úuchben suuka’anilo’ob ts’o’ok u ch’éejel, je’el bix Danza del Pájara, ku beeta’al ti’al u k’áatóolta’al u yutsil pa’ak’al ixi’im.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
