U tséenta’al aalak’o’obe’ jump’éel ba’al ko’oj tu bin u nojochtal u koonolil

U yaalak’ta’al ba’alche’obe’, táan u péeksik ya’abach taak’in. México túune’, ma’ táan u p’áatal paachili’. Kéen ma’anak u k’aax peek’, u nu’ukulil u janal, máax ka’ansik ba’alo’ob ti’, u kaláanta’alo’ob yéetel u ma’anal tak u seguro’obe’, táan u bin u jach ya’abtal ba’axo’ob ku béeytal u ts’a’abal konbil u ti’alo’ob.

Ti’ lalaj 10 u p’éel najo’ob yaan Méxicoe’, ti’ ukp’éel yaan kex juntúul aalak’i’, beey jts’a’ab ojéeltbil tumen u datosil Instituto Nacional de Estadística y Geografía (Inegi), ts’o’oke’ ma’ chuka’an mix u uno por cientoil aalak’o’ob asegurarta’an, le beetik te’elo’ ku síijil jump’éel k’a’anan mercado ti’al u ko’onol seguros, beey tukulta’an tumen BBVA México.

Le je’elo’ u k’áat u ya’alej, tu noj lu’umil Méxicoe’ yaan kex 80 millnesil aalak’o’ob. Peek’e’ leti’e’ maas alak’ta’ano’ (43.8 millones), tu paache’ ti’ yaan miis (16.2 millones).

U ts’ook Encuesta Nacional de Bienestar Autorreportado tu ye’esaj Kaanpeche’ leti’e’ péetlu’um tu’ux maas jach ya’ab aalak’ yaan, tumen xoka’abe’ ti’ 77.1 por cientoil najo’obe’ yaan aalak’o’obi’; le maas kaabalo’ Ciudad de México, tumen 61.4 por ciento xoka’abij.

“Aalak’o’obe’ jach k’a’anan tu kuxtal mexicoilo’ob”, a’alab tumen Inegi. Ba’ale’, ma’ ya’ab máak tukultik bajux k’a’abéet ti’ máak ti’al u béeytal u tséentik yéetel u manik ba’ax k’a’abéet ti’ juntúul ba’alche’.

Andrea Bernal, juntúul u xveterinaria nutricionistail Maka Recetase’, ku tukultike’ ichil jump’éel ja’abe’ ku tojoltik kex 15 mil yéetel 35 mil pesos u tséenta’al juntúul peek’ tu beel, ba’ale’ ma’ táaka’an urgenciasi’.

”Mantats’ ku tukulta’ale’ chéen k’a’abéet janal yéetel vacunas, ba’ale’ u jaajile’, u tséenta’al tu beel juntúul peek’ wa miise’, ku k’a’abéetkunsik u biinsa’al mantats’ yiknal veterinaria, u jóok’sa’alo’ob xíimbal, wa tak u ja’atsal taak’in ti’al kéen k’a’abéetchajak, ts’o’oke’ lelo’ je’el u tojoltik ichil 10 mil tak 15 mil pesos”, tu ya’alaj Bernal.