Síinikchichan ba’alche’ ku beetik u k’u’ ti’ che’

Suuka’an u beetik u k’u’ tu ts’u’ che’, kex ma’atech u jaantik. Piixil u wíinkilal yéetel u tso’otsel, ts’o’oke’ ma’ sajbe’entsil ti’al wíiniki’, tumen ma’ tóxicai’. U k’aaba’ ich káastelan t’aane’ hormiga carpintera compacta, u científico k’aaba’e’ Camponotus Planatus. Kaja’an Área de Protección de Flora y Fauna “Laguna de Términos”.

Ojéela’an leti’e’ tumen séeba’an u kaxtik ba’al u jaantej, ba’ale’ ma’ suuk u yoksik tu yotochi’, je’ex bix uláak’ u jejeláasil.

Chichan síinike’ ku yila’al América Central yéetel México; chéen ku p’isik ichil 3 yéetel 6 milímetros, ts’o’oke’ ka’ap’éel u jejeláas u boonil, pool yéetel tseeme’ k’as chakboox yéetel u nak’e’ boox.

“Lelo’oba’ sak u tso’otsel tu wíinkilal, ts’o’oke’ ku beetik u k’u’ ti’ che’, kex tumen ma’ tu jaantik je’ex k’amase’”, tu tsolaj máax beetik u k’a’aytajilo’ob u múuch’kabil Desarrollo y Medio Ambiente, A.C., Jacqueline May Díaz.

Síinike’ ma’atech ma’ k’aak’as ba’alo’obi’, ba’ale’ ku ba’atelo’ob yéetel u mu’uk’a’an kama’acho’ob. U chi’ibale’ ma’ sajbe’entsili’. “Le síiniko’oba’ ku jaantik uláak’ ik’elo’ob, je’el bix jmáaso’ob yéetel xna’ats’uno’ob, beyxan melaza”, tu ya’alaj xbióloga Estela Díaz Montes de Oca.

Jbiológo Fermín Chaídez Ochoa ku ya’alike’, ti’al yáaxk’iin yéetel u káajbal u k’iinilo’ob ja’ajalil ku ya’abkunskubáaj.

Edición: Ana Ordaz