“Wa ma’ kaambanaja’anech tu beele’, ka k’a’alal, ma’ táan a kaxtik ba’ax a beetej, ma’ a wojel ba’ax unaj u beetik juntúul ajkanan kaaji’, yéetel tu yáamile’ ka p’atik nu’uk jets’a’an ti’al a k’a’abéetkunsa’al muuk’, ts’o’okole’, máaxo’ob pets’ ko’olele’ ajkanan kaajo’ob kaláantik u máan kisbuutso’ob te’e kaajo’, ma’ u meyajo’ob ka’ach u máano’ob kanan máaki’, ma’ ka’ansano’ob u ti’al”, beey úuchik u ya’alik “Mary”, juntúul máax beetik ka’ach u xkanan kaajil tu méek’tankaajil Tulum, úuchik u t’aan yóok’lal Victoria, ko’olel kíim tu k’ab ajkanan kaajo’ob.
También te puede interesar: Falta de capacitación en DH, la raíz del problema en las policías: ex agente
Kex walkil ka’ap’éel ja’abo’ob paachile’, Marye’ tu k’ubaj u ju’unil ti’al u béeytal u p’atik u meyaj tu táan Policía Municipal, tumen ma’ táan u chúukbesa’al páajtalil yaan ti’ yóok’lal u meyaj, ba’ale’ beyxan tumen ka’aj k’úuche’, máax táan ka’ach u beetik u jo’olpóopil le mola’ay tak le lunes máaniko’, Nesguer Ignacio Vicencio Méndez, ma’ tu chíimpoltaj u ka’a jaatisl meyaj yaan te’elo’, yáaxe’ tu’ux ku kaláanta’al kaaj yéetel uláak’e’ le ku kaláantik u máan kisbuuts’o’ob.
Leti’e’ ku tukultike’, ajkanan kaajo’ob kaláantik u máan kisbuuts’o’obe’ ma’ unaj ka’ach u táakbesikubáajo’ob ti’ ba’alob beya’, tumen mix ka’ansano’ob ti’al u beetiko’obi’; ba’ale’, ku ya’alike’, tumen mina’an xan u yuuumil u beeta’al le meyajo’, máaxo’ob jo’olbesik mola’aye’ ku yantal u chúukbesiko’ob u jatsilo’ob meyaj kex tumen ma’ kaambanaja’ano’obi’.
“Tu Mola’ay Kananil Tulume’ mina’an u chúuka’an páajtalil máax ku meyajo’obi’, ma’ ma’alob xan u náajili’, chéen cinco mil 800 pesos ku náajalta’al lalaj kíinsenáa, kex tumen ojéela’an ko’oj u kuxtal máak Tulum; ts’o’okole’ wa ka k’oja’antale’ teech kan ilik bix ken a ts’akabáaj, le beetik beey u yúuchul ba’al, tak u nook’il meyaje’ leti’ob túuxtik beetik, beey u yila’al u jach óotsilil le mola’aya’”, tu ya’alaj.
Derechos Humanose’ ku k’áatik ka jach kaambanak ajkanan kaajo’obi’
Máax jo’olbesik Comisión de los Derechos Humanos tu lu’umil Quintana Roo, Marco Antonio Toh Euán, tu ya’alaje’, kex jump’éel winal paachile’, táakmuk’ta’ab meyaj ku beeta’al ti’al u ka’ansal te’e mola’aya’, u jejeláasil ba’alo’ob yaan u yil yéetel u páajtalil wíinik, ba’ale’ ba’ax úuche’ yaan ba’al u yil yéetel u jach p’íit óol yaan ti’al u ma’alobkúunsa’al meyaj ku beeta’al.
“Unaj u jach táaj kanik u beet u meyajo’ob yéetel u na’atiko’ob u k’a’ananil u beetiko’ob ba’al je’el bix jets’a’an no’ojan ti’al u páajtalil wíinike’, ets’kúunsa’an ti’ a’almajt’aan, ma’ chéen tumen teen jo’olbesik Derechos Humanos, tumen beey jets’a’an ti’ U Almejenil A’almajt’aan”, beey úuchik u ya’alik Marco Toh Euán.
Tu ya’alaj xane’, tu ja’abil 2020e’, u ma’achal máak chéen beyo’ tumen u mola’ayil ajkanan kaajile’, leti’e’ tu’ux asab yanchaj takpool tumen ma’ chíimpolta’ab u páajtalil wíiniki’.
“K’a’anan, tumen mantats’ kt’aan yóok’lal máakalmáak u nu’ukil u beeta’al ba’al, je’el yéetel le ba’ax úucha’, tumen ka’aj ila’ab ts’o’ok u pe’ets’ele’ chéen unaj u biinsa’al ka’ach tu táan jo’olpóop, ba’ale’ tak walkila’ ma’ kk’am u tsol ju’uno’ob k’a’abéet, chéen ba’axe’ óol sáasil yanik ma’ patal ba’ax beeta’abi’”, tu ya’alaj.
Toh Euáne’ tu ya’alaj yóok’lal ba’ax úuch Tulume’, yaan u yila’al u je’ets’el k’eeyaj ti’al u yila’al u samal utskíinsa’al loobilaj beeta’ab.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
