Le 5 ti’ mayo máanika’, ajxak’al xooko’ob, ajts’akyajo’ob yéetel máak jach kaambanaja’anobe’ tu ts’áajo’ob k’ajóoltbil jump’éel ts’íib tu táan Suprema Corte de Justicia de la Nación de México ti’al u táakmuk’tiko’ob líik’sajt’aan beeta’ab tumen maaya xch’úupalal yéetel xi’ipalal, máaxo’ob ma’ táan u éejentiko’ob mix táan u cha’ako’ob u meyaj jump’éel graanja tu’ux ku tséenta’al ba’alche’ob, ti’ u péetlu’umil Yucatán.
También te puede interesar: Expertos en salud pública piden a la SCJN suspender granja porcícola en Yucatán
Te’e ts’íibo’ táan u ketiko’ob ba’ax jets’a’ab tumen mexikanoil jo’olpóopo’ob úuchak u cha’abal u meyaj le kúuchila’, tu’ux yaan 49 mil u túul k’éek’eno’ob, ti’ jump’éel k’áax naats’ yanik ti’ u maaya kaajil Homún. “U cha’abal u meyaj le kúuchila’, ku p’atik tséelik u páajtalilo’ob mejen maaya paalal, tumen ojéela’an ku k’askúuntik iik’, ja’ yéetel u toj óolal wíinik, ikil u p’áatal ma’ no’oja’an tu’ux kuxa’ano’obi’, je’el bix xan u páajtalil u jáalk’ab jets’ik ba’ax u k’áat le kaajo’”, tu ya’alajo’ob.
Walkila’, xot’a’an u meyaj le kúuchila’, ts’o’okole’ unaj u ts’aatáanta’al tumen Suprema Corte de México ti’al u taal u ts’o’okbal le ja’aba’. Ts’íibe’ jts’a’ab u k’aaba’ beey “Amigo de la Corte” wa Amicus Curiae, mokts’íibta’an tumen Earthjustice, Centro para la Diversidad Biológica, Coastal Carolina Riverwatch, Greenpeace México, Waterkeeper Alliance yéetel ajxak’alxooko’ob Larry Baldwin, Dr. Lawrence Cahoon, Dr. Meghan Davis, ichil uláak’o’ob; ts’o’okole’ te’elo’ ku chíikbesiko’ob ba’ax le ku seen k’astal ti’ u toj óolal wíinik yéetel ti’ yóok’ol kaab, kéen meyajnak kúuchilo’ob tu’ux ku tséenta’al k’éek’eno’ob. Ichil le ba’alo’oba’ ti’ yaan u k’askúunta’al ja’, je’el bix le yaan ti’ ts’ono’oto’ob, beyxan ku k’i’itbesa’al u jejeláas k’aasil ba’al tsa’aysik k’oja’ano’ob yéetel ku beetiko’ob u k’astal yóok’ol kaab.
“Ti’ ya’abach xaak’ailo’ob beeta’ane’, ts’o’ok u chíikpajale’ u meyaj mola’ayo’ob je’el bix le je’elo’ ku beetik u líik’il yéetel u jáayal jejeláas ba’ax k’askúuntik kaajo’ob naats’ yaniko’ob te’elo’; u meyaj le kúuchilo’oba’ nup’a’an yéetel talamilo’ob ku yantal ti’ u toj óolal máaxo’ob naats’ kaaja’ano’obi’, je’el bix u talamil u ch’a’ak u yiik’ máak, jéesbal, presión yéetel chi’ichnakil”, beey tu ya’alaj xts’akyaj ti’ Facultad de Medicina Keck, ti’ u noj najil xook Universidad del Sur de California, máax táakpaj xan te’e ts’íiba’.
Máaxo’ob mokts’íibt le ju’una’ tu ya’alajo’obe’, wa tumen ka k’uchuk meyaj le kúuchila’, je’el u beetik u yantal maanal ti’ 272 miyoonesil kilograamos wiix yéetel ta’, lalaj ja’ab, maanal ti’ le beyka’aj je’el u jóok’sa’al tumen u kaajil Tijuana, ba’ale’ u yalabil le ba’alo’ob’a ti’ kun jóok’ol ti’ le kúuchilo’oba’ yéetel yaan u ts’a’abal ti’ ch’e’eno’ob mina’an u maak, kéen ts’o’okole’ chéen ti’ naats’ k’áax kun pulbil, tumen beey suuka’an u beeta’al tumen u mola’ayilo’ob ba’alche’ob tu lu’umil Estados Unidos.
Ku páajtal u xo’okol u túulisil le ts’íibo’, ti’ le kúuchila’: https://earthjustice.org/sites/default/files/files/amicus_scjn_homun_5may_sefa_647_2019.pdf
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
