de

del

Ikil ts’aatáanta’ab takpool beeta’ab tumen múuch’kabilo’ob mixba’al yaan u yil yéetel jala’ache’, bayxan tumen u máakilo’ob 21 u p’éel u maaya kaajilo’ob Yucatán, Kaanpech yéetel Quintana Rooe’, Procuraduría Federal de Protección al Ambiente (Profepa) tu xot’aj jo’oljeak kamp’éel u kúuchil tu’ux tséenta’al k’éek’eno’ob tu lu’umil Yucatán; ti’ yano’ob tu méek’tankaajil Maxcanú, Kinchil, Opichén yéetel Jo’.

Ichil ba’ax k’a’ayta’ab tumen mola’ay ku meyaj ti’ u lu’umil Méxicoe’, yanchaj u xot’a’al u meyaj le kúuchilo’oba’ tumen ma’ ts’a’aban ti’ob u páajtalil u meyajo’ob tumen ma’ ojéela’an beyka’aj k’aasik ku beetik ti’ yóok’ol kaab ti’ le péetlu’umila’, ba’ale’ beyxan ti’ le nojlu’uma’; yóok’lal loobilaj ku beeta’al ti’ kuxtal yaan ich k’áax; tumen ma’ xan jts’a’ab k’ajóoltbil tu’ux te’e ku bin éek’ ja’ ku jóok’siko’obo’, yéetel tumen ma’ patal u k’a’abéetkunsiko’ob ba’alo’ob sajbe’entsil ti’al u toj óolal wíinik. 

 

También te puede interesar: Profepa clausura cuatro granjas porcícolas en Yucatán

 

“Profepae’ yaan u jets’ik ba’ax k’a’abéet u beeta’al ti’al u ts’aatáantik talamil ku beeta’al ti’ yóok’ol kaab tumen le kúuchilo’oba’, ti’al beyo’ u múul meyaj yéetel Dirección general de Impacto y Riesgo Ambiental, ti’ u mola’ayil Semarnat, ti’al u yilik wa yaan kúuchilo’ob ma’ jets’a’an wa ma’ ojéela’an beyka’aj loobilaj ku beeta’al ti’ yóok’ol kaab, wa táan u k’éexel bix u k’a’abéetkunsa’al lu’um ti’ k’áax tu’ux ma’ jach táaj ka’anali’, tumen unaj u jach xak’alta’al ba’al, ma’ili’ je’ets’ek wa ba’ax ti’al u yúuchul meayji’”, tu ya’alaj.  

Beey túuno’,  j ts’a’ab k’ajóoltbil k’a’aytajil ts’íib beeta’ab tumen Indignación, Greenpeace México, Misioneros A.C., Guardianes de las Semillas y Artículo 19 Oficina para México y Centroamérica, -leti’e’ máaxo’ob péektsilt u beeta’al takpool yéetel maaya kaajo’obe’-, tu ki’imak óoltajo’ob ba’ax jets’a’ab tumen u jala’achil le nojlu’uma’. “Maaya kaajo’ob yéetel múuch’kabilo’ob t beetaj takpoole’, táan k ilike’ k’a’anan le ba’ax jets’a’ab tumen Profepa, tumen jump’éel yáax xáak’ab ti’al u chan ch’éenel u beeta’al oobilaj ti’ yóok’ol kaab tumen u kúuchilo’ob u tséenta’al k’éek’en”, tu ya’alajo’ob.  

Beyxan tu ya’alajo’obe’, k’a’anan u chíimpolta’al ba’ax u k’áat kaaj, tumen le je’elo’ páajtalil jets’a’an u ti’al kaaj; ku káajal u p’ata’al paachil le je’ela’ kéen p’áatak ma’ táan u ya’alal ti’ kaaj u chuka’anil ba’ax kun beetbil, wa ma’ táan u k’áatchi’ibta’al yéetel wa ma’ táan u sáasilkúunsa’al ba’al ti’.

Tu winalil nomviembre ti’ u ja’abil 2020, yanchaj 21 u p’éel maaya kaajo’ob, ti’ u péelu’umil Yucatán, tu beetajo’ob takpool tumen táan u loobilta’al yóok’ol kaab, beyxan tumen ma’ táan u chíimpolta’al u páajtalilo’ob beey máasewal kaajo’obi’. J ts’a’ab k’ajóoltbil tu táan Secretaría de Medio Ambiente y Recursos Naturales (Semarnat); la Procuraduría Federal de Protección al Medio Ambiente (Profepa) yéetel Comisión Nacional del Agua (Conagua).

Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan