Luis Armando Choc Kumul, ts’o’ok 14 ja’abo’ob jo’op’ok u tséentik u yik’el kaab, le beetike’ u yojel beyka’aj ku tojoltik, beyka’aj meyaj unaj u beeta’al yéetel bix unaj u kaláanta’al le tu’ux u ts’áamajo’ob, ba’ale’ ts’o’ok ka’atéen u yokolta’al, yéetel kex tu beetaj u takpoolile’, tak walkila’ mix ba’al beeta’an tu yóok’lal. Le o’olale’ ku k’áatik ti’ u jo’olpóopilo’ob le lu’uma’ ka u ts’aatáanto’ob le ba’ax ku yúuchula’, tumen ti’ ya’abach máak ku yúuchul ti’ u péetlu’umil Yucatán.
Ti’ k’áatchi’ tsikbal beeta’ab yéetele’, Luis Armandoe’ tu tsikbaltaj ti’ kaja’an tu chan kaajil San Manuel de Tizimín, tu’ux ts’o’ok u yúuchtal káajak u tséentik kaab.
También te puede interesar: Robo de colmenas, una problemática ignorada en Yucatán
Tu táankelemile’ chéen 500 pesos ku náajaltik yéetel ka’ap’éel u jobonilo’ob yaan ti’, ba’ale’ beey úuchik u k`áajal u yutstal tu yich u meyajtik ti’ial beyo’ u yantal chan nonoj kaab ti’, ti’al u náajaltik uláak’ wa bajux, tumne yéetele’ je’el u yantal ti’ ti’al u tséentik u baatsil, úuchik u kíimil u na’.
Le meyaja’ tu kanaj u beet ka’alikil táan u xook, ts’o’okole’ tu jo’oloj jayp’éel k’iino’ob’e, tu kanaj xan ba’ax yéetel unaj u tséentiko’ob beyxan tu’ux unaj u yantal u yik’el kaab, le beetik ka tu yilaj yaan uláak’ kaajo’ob tu’ux yaan k’áax unaj u yantal ti’al u ts’áak u yo’ocho’obe’, yanchaj u péek yéetelo’obi’, beey úuchik u máan kajalkaaj yéetelo’obi’.
“Tin manaj in mooto ti’al u páajtal in péek yéetelo’ob, ti’al xan u páajtal in kaláantiko’ob mantats’. Jujump’íitil úuchik u bin in k’a’abéetkunsik taak’in ti’al in meyajtiko’ob, tak ka ya’abchaj yik’el kaab kin tséentik”, tu ya’alaj.
Beey úuchik u beetiko’ tak ka yanchaj 180 u p’éel u jobonilo’ob. Ichil u xíiximbalo’ob ti’al u winalil enero wa febreroe’ ku yantal u kaxtiko’ob tu’ux yaan taj wa xa’an, ti’al beyo’ u yantal tu’ux u tséentiko’ob.
“Jach te’e winalo’ob ka yáax okolta’abeno’, óoli’ kamp’éel ja’abo’ob paachil, tu méek’tankaajil Chemax. Tene’ mantats’ in bin in wilo’ob ti’al in kaláantiko’ob, ba’ale’ juntéenake’, ka k’uchene’ tin wilaj jach táaj ya’ab kaab ts’o’ok u yantali’. Le beetik tin tukultaj ti’al u jo’oloje’ yaan u yantal ti’al in jóok’sej”, tu k’a’ajsaj.
Ba’ale’ chéen ka tu yilaje’ mina’an kex 15 u p’éel u jobonilo’obi’, ts’o’okole’ kex tu beetaj u takpoolil tu táan Ministerio Público ti’ le baantailo’, mix ba’al beeta’ab tu yóok’lali’. Ts’o’okole’ ma’ yáax juntéen u yúuchul ti’o’, tumen le abril máaniko’ láayli’ xan beey úuchik u yokolta’alo’, ba’ale’ te’e k’inako’ 25 le j ch’a’ab ti’o’.
Ichil ba’ax ojéela’an tu yóok’lal Encuesta Nacional de Victimización y Percepción sobre Seguridad Pública 2020, beeta’an tumen Instituto Nacional de Estadística y Geografía (Inegi), ba’alo’ob je’el bix le je’ela’ jats’a’an ichil “yaanal ookolo’ob”, ma’ je’ex u yokolta’al u yotoch máaki’.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
