Kéen jo’op’ok u meyaj Tren Mayae’, kéen u ya’al lajunp’éel ja’abe’, je’el u ka’ap’éelchajal le jaytúul máak ku kóojol xíimbal Chichén Itzá, beey u tukultik Marco Antonio Santos Ramírez, máax jo’olbesik le úuchben kaajo’.
Tu tsikbaltaje’ tu ja’abil 2019e’, kúuchile’ xíimbalta’ab tumen 2.6 miyonesil máako’ob, ba’ale’ yéetel le túumben meyaja’, táan u tukulta’ale’ yaan u ka’ap’éelchajal le jaytúul máak ku k’uchul xíimbali’ tumen jach ma’ talam je’el u bin máake’.
También te puede interesar: Chichén Itzá espera doblar el número de visitantes con el Tren Maya
Le betike’, tu ya’alaj k’a’anan u ts’a’abal tuláakal ba’ax k’a’abéet ti’al u k’a’amal ya’abach aj xíinximbal máako’ob; ba’ale’ le meyajila’, unaj u beeta’al tumen u jala’achil u péetlu’umil Yucatán. “U tukulta’al u k’a’amal le beyka’aj máak yéetel le ba’ax yaan walkila’, jach ku ye’esik ma’ táan u béeytal”, tu ya’alaj.
Yóok’lal túun úuchben maaya kaaje’ tu ya’alaje’ je’el u chukik ti’al u yokol le beyka’aj máako’, le beetik u aj meyajil Instituto Nacional de Antropología e Historia (INAH), tu ya’alaje’ xaak’alo’ob beeta’an te’e kúuchilo’ ti’al u yojéelta’al jaytúul máak je’el u yokole’, tu chíikbesajo’obe’ je’el u yantal tak 150 mil máak ti’ jump’éelili’ súutukil.
Beyxan tu ya’alaje’, wa ka múul yanak jump’éel u éestasionil Tren Maya te’e Chichén yéetel jump’éel túumben kúuchil ti’al u k’a’amal aj xíinximbal máako’obe’, je’el u chukik ti’al u k’a’amalo’obi’, tumen talamilo’obe’ ku yantal ti’ kúuchilo’ob je’el bix le tu’ux ku p’ata’al ets’kúunsbil kis buutso’ob, u kúuchil ta’ yéetel wiix, ichil uláak’ ba’alo’ob, chéen ba’axe’ le je’elo’ ma’ ti’ INAH p’ata’an u meyajil u beeta’alo’obi’. Le beetike’ mantats’ táan u tsikbalo’ob yéetel u jo’olpóopilo’ob Fondo Nacional de Fomento al Turismo (Fonatur).
Táan u ka’a ch’a’ak bej
Kex tumen táan u máan pak’be’en k’oja’anile’, Chichéne’ láayli’ u jach táaj xíimbalta’al, tak yóok’ol le eláak’o’ob yaan tu lu’umil México, beey tu ya’alaj Santos Ramírez, úuchik u je’ebel tuka’atéen tu k’iinil 21 ti’ septiembre, tumen k’ala’ab chéen ti’al 21 ti’ marzo, ti’al u kaláanta’al kaaj. Walkila’, chéen u 30 pos siientoil ku yutstal u chu’upul ti’al xíimbaltbil.
Beyxan tu ya’alaje’, mantats’ xan u tsikbal yéetel aj koonolo’ob ku yantalo’ob ka’ach te’elo’, ti’al u páajtal u suta’alo’ob meyaji’. Ba’ale’ ti’ le yano’ob ka’ache’, yanchaj u luk’ul jaytúulo’obi’ tumen talamchaj u p’áatalo’ob x ma’ meyajili’. Ma’ili’ yanak pak’be’en k’oja’anile’ yaan kex 674 u túulalo’obi’, ba’ale’ walkila’ chéen 350 u túulal.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
