U jejeláasil kay k’aab’ainta’an beey juunkay, wa mero, p’íitchajij, le beetik walkila’ táan u múul beeta’al jump’éel nu’ukbesaj ichil Secretaría de Pesca y Acuacultura Sustentables (Sepasy) yéetel Universidad Nacional Autónoma de México (UNAM) ti’al u yila’al ka jeel ya’abkunsa’ak, ts’o’okole’ ichil le yáax utsil ba’al ts’o’ok u chíikpajal ti’ le meyaja’, leti’ úuchik u yáax e’el kay ku tséenta’al tu péetlu’umil Yucatán, ts’o’okole’ le je’ela’ yáax juntéen u béeykunsa’al ti’ yóok’ol kaab.
Rafael Combaluzier Medina, u meyajnáalil Sepasye’, tu tsolaj walkila’ jets’a’an meyaj Comité Consultivo de Manejo de Mero en Yucatán, tu’ux ku yantal múuch’ilo’ob lalaj winalo’ob ti’al u jets’a’al ba’ax noja’an u beeta’al ti’al u jeel ya’abkunsa’al juunkay.
También te puede interesar: Se registra el primer desove de pez Mero en cautiverio en Yucatán
Ti’ le múuch’kabila’ táaka’an máaxo’ob chíikbesik u meyaj Comisión Nacional de Acuacultura y Pesca (Conapesca), Instituto Nacional de Pesca (Inapesca) yéetel uláak’ mola’ayo’ob, máaxo’ob ku ts’áako’ob k’ajóoltbil tuukul meyajo’ob ti’al u yutsil juunkay.
Walkila’, yaan jump’éel tuukul ma’ jets’a’aki’, ba’ale’ táan yila’al wa je’el u beetik uts ka bin p’a’atak ichil enero tak marzo u k’iinilo’ob tu’ux ma’ táan u béeytal u chuka’al juunkay, ti’al beyo’ u yantal uláak’ k’iino’ob ti’al u ka’a ya’abtalo’ob, chéen ba’axe’ láayli’ u tsikbalta’ale’.
“Tene’ uts in wilik ka ya’abak u k’iinil tu’ux ma’ táan u páajtal u chu’uka’al le kaya’, je’el bix táan u tukulta’alo’, ti’al beyo’ u páajtal u tukulta’al uláak’ ba’al je’el u páajtal u chuka’ale’; beyxan je’el xan u yantal uláak’ u páajtalil u tsikbalta’al jayp’éel ba’al yaan u yil yéetel u k’ama’al ajxíinximbal máako’ob tu jáal ja’ilo’ob Yucatán, ti’al u chan ch’a’ak u yóol juunkay”, tu ya’alaj Combaluzier Medina.
Chíipaj p’íitchaj juunkaye’ tumen ka’ache’, tu ja’abilo’ob 90e’, ku k’uchul much’bil tak ichil 20 mil yéetel 30 mil tóoneladas, ba’ale’ walkila’ kéen máanak chukbile’ chéen ku much’a’al ichil cinco mil yéetel seis mil tóoneladas.
Ti’al túun u páajtal u yantal nu’ukbesajo’ob ti’al u ka’a ya’abkunsa’al le kaya’, táan u beeta’al xaak’alilo’ob. Je’el bix le táan u meyajta’al tumen u máakilo’ob UNAM. “Yéetlo’obe’ ts’o’ok u béeytal k beetik u yáax a’al le chak juunkayo’ob kaláanta’ano’ob, tu kúchil xaak’al UNAM, ts’o’okole’ le je’elo’ ma’ seen xáanchaj je’el bix tukulta’ab ka’acho’”, tu tsolaj.
Meyajnáale’ tu tsolaj wa ma’ táan u beeta’al jump’éel nu’ukbesaj je’el bix le je’ela’, ku yantal u sajbe’entsil u sa’atal le kaya’.
Nu’ukbesaje’ káaj u beeta’al tu ja’abil 2019, ts’o’okole’ ti’al u beeta’al xaak’ale’, chu’uk 22 u túul le chak juunkayo’oba’, le beetike’, ti’al u winalil abril leti’ ka yáax yanchaj u ye’elo’ob.
Uláak’ ba’al tu ya’alaje’, le meyaja’ leti’e’ yáax táan u beeta’al ti’ yóok’ol kaab, le beetik nojba’al, ts’o’okole’ yaan u chíikbesik meyaj ku taal u beeta’al tumen u ajxaak’alilo’ob Yucatán.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
