Cecilia Abreu
Jade Propuestas Sociales y Alternativas al Desarrollo A.C. tu beetaj jump’éel u tsoolts’íibil ko’olel ku meyaj tu yotocho’obi’ ti’al u yojéelta’al ba’ax k’a’abéet ti’ob, ichil u jats k’iinilo’ob u beeta’al pre-registroe’ maanal ti’ 400 u túul ko’olel tu ts’íibtaj u k’aaba’i’, ba’ale’ Instituto Nacional de Estadística y Geografía (INEGI)ku ya’alike’, tu lu’umil Yucatáne’, ichil u winalil abril tak junio ti’ u ja’abil 2018e’ yaan 55 mil 232, le beetike’, ku tukulta’ale’ chéen u 7 por siientoil ti’ tuláakal le yaano’ob k’ajóoltano’obo’
Raquel Aguilera Troncoso, máax jo’olbesik múuch’kabile’, tu tsolaj láayli’ táan u beeta’al u meyajil u xak’alta’al ba’ax chíikpaj ti’ le tsoolts’íibilo’, úuchik u múul beeta’al yéetel Instituto de la Mujer (Inmujeres), ts’o’okole’ ti’al u káajbal agosto kéen láaj ts’o’oksa’ak u ts’íibta’al u k’aaba’ tuláakal ko’olel, beyxan u ts’ook tuukulil yóok’lal ba’ax k’a’abéet ti’obi’.
También te puede interesar: En Yucatán, más de 400 trabajadoras del hogar en padrón por sus derechos
Tu tsolaj xane’, tsoolts’íibe’ tána u beeta’al tu kaajil Jo’, le beetik ku tukultiko’obe’ u ch’a’amaj bej, tumen u tuukulile’ leti’ u béeytal u k’ajóolta’al kolelo’ob yéetel ba’ax unaj u yantal ti’ob, ti’al beyo’ u páajtla u káajal u táakbesa’al ti’ u tsikbalil a’almajt’aano’ob, tu’ux ka chíimpolta’ak u páajtalilo’obi’.
Tu ya’alaje’ ti’ u ya’abile’ mina’an seguridad social, ba’ale’ le je’elo’ óoli’ ts’o’okili’ u chíikpajali’, tumen u 95 por siientoil ko’olel ku meyaj ich naj tu lu’umil Méxicoe’ mina’an ti’.
Ya’abach máake’, ku ya’alik, ku tukultik “ma’ táan u páajtal” u ts’áak seguridad social, wa jach táaj ko’oj, ba’ale’ leti’obe’ u k’áato’ob u k’exo’ob le tuukul je’elo’. Táan u tukultiko’ob u káajal u beetiko’ob yéetel tsoolts’íib táan u beetiko’ob; walkila’ máax ku náats’al tsikbal yéetel múuch’kabile’ ku tso’olol ti’ jayp’éel ba’alo’ob ti’al beyo’ u páajtal u yojéeltiko’ob bix yanik ba’al.
Kéen tso’olok túun ti’obe’ ku yilko’ob ma’ jump’éel ba’al talami’, tumen ku páajtal u beeta’al ti’ Internet. Ts’o’okole’ le bajux ku yantal u bo’ota’al ti’al u yantal u seguro’obe’ ma’ jump’éelili’ u tojoli’, tumen ku jóok’sa’al kéen xak’alta’ak jayp’éel k’iin ku meyaj yéetel ba’ax meyajil ku beetik, ba’ale’ IMSSe’ u jóok’smaj jump’éel nu’ukul ti’al u jóok’sa’al bajux unaj u bo’ota’ali’.
Ka’aj káaj pak’be’en k’oja’ane’, Jade Sociales tu yilaj yaan jejeláas talamilo’ob ku máansik ko’olel ke myajo’ob ich naj, ts’o’okole’ le je’elo’ unaj u chíikbesa’al, le beetik tu beetajo’ob le tsoolts’íiba’ ti’al u káajal u beetiko’ob.
K’áatchibta’ab 71 ko’olel tu yóotaj táakpajal ti’al u tsikbaltik bix u yúuchul ba’al yéetelo’ob ka’alikil táan u máan u pak’be’en k’oja’anil Covid-19, le beetike’, múuch’kabile’ ku ya’alik u 58 por siientoil ti’ leti’obe’ tu p’ataj u meyaj’, ka’alikil u 70 por siientoile’ ma’ k’áatchi’bta’ab ti’al u yu’uba’al ba’ax u k’áat u beet yóok’lal.
Beyxan ti’ le 55 mil 232 u túul máax ku meyaj ich naj tak tu winalil junio ti’ u ja’abil 2018e’, 46 mil 684, u 84.5 por siientoile’, ko’olel.
Beye túuno’, ichil ba’ax a’alan tumen Instituto Mexicano del Seguro Social (IMSS) beyxan yóok’lal ba’ax ts’o’ok u yojéelta’al tumen múuch’kabile’, ku chíikpajale’, tak tu winalil diciembre ti’ u ja’abil 2019e’, chéen 458 u túul x meyajo’ob ts’íibta’an u k’aaba’ ti’al ka yanak seguridad social; ts’o’okole’, tak mayo ti’ le ja’aba’, IMSSe’ tu ts’áaj u yojéelt Jade Socialese’, tu lu’umil Yucatáne’ yaan 445 u túul ts’íibta’an u k’aabai’.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
