Tu jo’oloj kamp’éel ja’ab káajak u ba’atelta’al ka yanak taak’in ti’al u yúuchul meyaj ti’ le kúuchil e’esajila’, j ts’a’ab u chíikulal úuchik u k’ala’al jo’oljeak Museo de Arte Contemporáneo Ateneo de Yucatán (MACAY), Fernando García Ponce, úuchik u ts’a’abal u yojéeltiko’obe’ mina’an mix jump’íit séentabóo ti’al u meyajo’obi’.
Rafael Pérez y Pérez, máax jo’olbesik kúuchile’, tu yaj óoltaj ikil tána u yilik u yúuchul ba’al beya’, “ma’ chéen beey máax jo’olbesik le kúuchil k’ajóolta’an te’e lu’uma’, ba’ale’ beyxan ti’ uláak’ táanxel lu’umo’obi’, tumen leti’e’ láayli’ juntúul máak táaka’an ichil máaxo’ob meyajtik its’at tu péetlu’umil Yucatán”.
Ka’ache’, ikil beeta’an jump’éel mokt’aan tu’ux ku k’u’ubul ti’ob maanal 16 miyoonesil pesos ja’ab man ja’abe’, ku páajtal u bo’otiko’ob tuláakal ba’ax ku k’a’abéetchajal ti’al u meyajo’obi’, ba’ale’ ka’aj káaj u meyaj le túumben áadministrasyono’, káaj xan u yéemel le bajux ku ts’a’abal ti’obo’.
Tu káajbale’, ku ya’alik, chéen 9 miyoonesil pesos ts’a’abij, ba’ale’ chéen ka’aj p’áate’ káaj u ts’a’abal 4 miyoonesil ja’ab man ja’ab, ts’o’oke’ te’e ja’aba’ a’alab ti’obe’ mina’an mix jump’íit taak’in ti’al u ts’a’abal ti’ le kúuchila’.
También te puede interesar: MACAY, único museo de arte contemporáneo en Yucatán, cerró simbólicamente
Tu ya’alaje’ mix juntéen tu yotajo’ob ka k’uchul k’albil le kúuchilo’, kex ma’ ti’al ka p’áatak jumpuul beyo’, tumen yaan u ch’a’abal le k’iino’oba’ ti’al u tukulta’al nu’ukbesajo’ob yéetel meyajo’ob je’el u yáantaj ti’al ma’ u ts’ook k’a’alal le kúuchila’.
Ka’alikil táan pak’be’en k’oja’ane’, le kúuchil e’esajila’, tu k’amaj kex 4 mil u túul aj xíinximbal máak, u ya’abile’ ku taalo’ob ti’ uláak’ péetlu’umilo’ob México yéetel uláak’ táanxel lu’umo’ob, ba’ale’ beyxan tumen jo’ilo’ob. Leti’e’ ku tukultike’ “chéen jump’éel síistematikóo ba’al táan u beeta’al tu koontráa le miatsilo’”, tumen mina’an tuukul meyajo’ob beeta’an ti’al u yila’al ma’ u yantal u k’a’alali’.
Ti’ tsikbal tu beetaj yéetel La Jornada Mayae’, ku ya’alike’ ts’o’ok u beeta’al e’esajilo’ob ti’ u meyaj máako’ob je’el bix Darío Ortíz, Joan Miró, ichil uláak’o’ob; le beetik walkila’, táan u tukultiko’ob u k’áatiko’ob áantaj ti’ kaaj, ti’al u much’iko’ob taak’in k’a’abéet ti’al u meyaj kúuchil “tumen yaan máako’ob ti’ ku jóok’siko’ob ba’al ti’al u jaanto’ob”.
Tak walkila’, yéetel u yáantajil Fundación Macay, ts’o’ok u béeytal u bo’otiko’ob ya’abach ba’ax k’a’abéet, je’el bix u yutskíinsa’al nojoch naj tu’ux yaan le kúuchilo’, tumen yaan u yuumilo’ob ku yáantajo’ob ti’al u táakmuk’tiko’ob u meyaj.
Kúuchile’ ti’ yaan tu k’íiwikil u noj kaajil Jo’, yóok’ol “u noj bejil 60·, ichil 61 yéetel 63, ts’o’okole’ jun jaats ti’ le nojoch najo’, leti’e’ meyajnaj ka’ach beey Ateneo Peninsular. Káaj u meyaj 29 ti’ abril ti’ u ja’abil 1994; ts’o’ok 27 ja’abo’ob jo’op’ok u meyaj tak walkila’, úuchik u yantal u k’a’alal jayp’éel k’iino’ob.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
