Jach táaj k’a’abéet u beeta’al noj k’eexil ti’al u ma’alobkúunsa’al bix táan u meyaj kiis buuts’ ku k’a’abéetkunsa’al tumen kaaj ti’al u máan ich kaaj, tumen yéetel le je’elo’ yaan u páajtal u ts’aatáanta’al u yutstal u máan máak, ba’ale’ tu’ux mina’an sajbe’entsil ti’al mix máak; ti’al le je’elo’ unaj u táakbesa’al a’almajt’aan, taak’in, nu’ukulo’ob, patjo’ol meyaj, ba’ale’ u jach k’a’ananile’ leti’ ka yanak u yóol u jo’olpóopilo’ob noj kaaj yéetel péetlu’um ti’al ka beeta’ak, beey úuchik u ya’alal tumen máako’ob jach kaambanaja’ano’ob yóok’lal bix u nu’uk u péek máak ich kaaj.
Óoli’ u táan chúumukil kaaje’ k’a’abéetkunsik áautobuus wa “koombis” ti’al u páajtal u bin máax xook wa meyaj, beey úuchik u ts’a’abal ojéeltbil tumen Observatorio de la Movilidad Sostenible de Mérida (OMSM).
También te puede interesar: Urge reforma integral al deficiente transporte público de Mérida: expertos
Talamilo’ob yaan yéetel u kiis buuts’ilo’ob ti’al u péek kaaj ich noj kaaj ma’ jump’éel túumben ba’ali’, ba’ale’ asab chíikpaj úuchik u yantal u pak’be’en k’oja’anil Covid-19. Kex tumen yanchaj jejeláas nu’ukbesajo’ob beeta’ab tumen jo’olpóopo’ob ti’al u yila’al ma’ u seen mu’uch’ul máak ti’ u k’íiwikil le noj kaaja’, láayli’ yaan ba’alo’ob ma’ páatchajak u beeta’al u meyaj tu beeli’.
Ti’ xíimbal meyajil beeta’ab jayp’éel k’iino’ob paachile’, ichil 6 yéetel 7 ja’atskab k’iin ti’ u k’íiwikil le noj kaaja’, páatchaj u jach ila’al le talamilo’oba’: cho’cho’kil u páa’ta’al le kamiono’obo’, tumen ya’abach máak k’a’abéetkunsik ti’al u páajtal u k’uchul tu meyaji’.
OMSMe’ ku yilik jach bix u yúuchul u 46.9 por siientoil u biiajesil ku beeta’al ti’ u kiis buusts’ilo’ob kaaj yéetel u 31.5 por siientoil ku beeta’al tumen kiis buuts’o’ob ti’alinta’ak tumen kajnáalo’ob.
Ichil ba’ax chíikbesa’an tumen Instituto de Movilidad y Desarrollo Territorial ti’ u péetlu’umil Yucatáne’ (Imdut), ila’ane’ u 26 por siiento kaaje’ ku k’a’abéetkunsik kiis buuts’o’ob ts’a’aba’an ti’al u péeke’ ku meyaj ti’al u bin máak xook, ka’alikil u 37 por siientoile’ ti’al u bin meyaj.
Eduardo Monsreal Toraya, máax táaka’an ichil OMSMe’, tu ya’alaj talamilo’ob yaan yóok’lal kiis buuts’o’ob ts’a’aban ti’al u péek kaaje’, ku yúuchul tumen mina’an noj k’eexil beeta’al ichil tuláakal u patjo’ol meyajil: ba’ax bejil ku biinsiko’ob, ba’ax a’almajt’aanil jóolméek’tik, bix u nooyil u meyaj, yéetel uláak’ ba’alo’ob ma’ beeta’ani’. Ts’o’okole’ mina’an túumben xaak’alilo’ob beeta’an tu yóok’lal le ba’alo’oba’.
U ti’al Monsreal Torayae’, yáax talamil ku yantale’ ku yúuchul tumen mina’an u taak’inil u beeta’al. Le beetik ku tukultike’, u jala’achilo’ob le lu’uma’ unaj u jóok’siko’ob u jaats taak’in ti’al u ma’alobkúunsa’an kiis buuts’o’ob, beyxan ti’al u ts’aatáanta’al le yano’obo’ yéetel ti’al u beeta’al uláak’ ba’alo’ob. Beyxan, unaj u yantal k’a’anan u yantal k’eexilo’ob ti’ a’almajt’aano’ob jeets’elo’ob walkila’. Ts’o’okole’ u jo’olpóopil noj kaaje’ ku páajtal u yáantaj xan wa ka béeyak u ts’áak u nu’ukulilo’ob k’a’abéet, beyxan wa ka u ts’áaj u beel u máan jach chéen kiis buuts’o’ob ti’al u máan máak ich kaaj.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
