de

del

Foto: María Luisa Severiano

Ikil táan u beeta’al Reforma Constitucionale’ táan u kaxta’al ka ma’ u patjo’olta’al a’almaj t’aano’ob tumen máaxo’ob chéen u k’almajubáajo’ob meyaj, u k’a’ananile’ ka jóok’ok ti’ máasewal kaajo’ob yéetel ka beeta’ak yóok’lal ba’ax k’a’abéet ti’, beey úuchik u ya’alik máax jo’olbesik Instituto Nacional de los Pueblos Indígenas (INPI), Yucatán, Domitilo Carballo Cámara. 

Te’e súutuko’, ti’ yaan tu kaajil Homúne’, ts’o’okole’ yóok’lal U K’iinil Máasewal Kaajo’ob, máan jo’oljeak 9 ti’ agostoe’, Carballo Cámarae’ tu túuxtaj t’aan ti’al ka u’uyak tumen kaaj, úuchik u beetik jump’éel cha’an k’i’itbesa’ab ichil u reedes sosialesil INPI.

 

También te puede interesar: Que políticas públicas sean diseñadas desde los pueblos: INPI Yucatán

 

Carballo Cámara tu ya’alaje’, jump’éel meyaj ku taal u beeta’al tumen INPI, tu lu’umil México ba’ale’ beyxan tu lu’umil Yucatáne’, leti’e’ k’eexil yaan u beeta’al ti’ u almejenil noj a’almaj t’aan yóok’lal ba’ax jets’a’an ti’ máasewal kaajo’ob, beyxan afromexikano kaaj, tu’ux táan u kaxta’al ka chíimpolta’ako’ob beey wíiniko’ob najmal u yantal u páajtalilo’ob, beyxan beey máaxo’ob ku páajtal u jets’iko’ob ba’ax u k’áato’ob 

“Ka chíimpolta’ak u páajtalil máasewal kaako’ob, ka chíimpolta’ak xan u páajtalil ko’olel, paalal, yéetel u miatsilo’obi’”, tu ya’alaj. 

Beyxan, tu ya’alaj ba’ax táan u beeta’ale’ “ku je’ik joolnaj” ti’al ka páatak u meyajtik kaaj tu juunal ba’ax u ti’al, tumen beyo’, leti’ob kun jets’ik bix u k’áat u k’a’abéetkunso’ob u k’áaxo’ob yéetel ba’ax yaan ti’ob, le bix no’ojan u ti’alo’obo’.

Kex yóok’lal ba’ax táan u yúuchul yóok’lal u pak’be’en k’oja’anil Covid-19e’, INPIe’ láayli’ u meyaj ti’al u yutsil maaya kaajo’ob; tumen láayli’ u beeta’al nu’ukbesajo’ob, je’el bix Programa de Apoyo a la Educación Indígena tu’ux yaan 35 u p’éel naj ti’al u wu’labta’al paalal yéetel u kúuchilo’ob u ts’a’abal u yo’och kaaj.

Uláak’ ba’ax tu ya’alaje’, u nu’ukbesajil Programa para el Bienestar Integral de los Pueblos Indígenas (PROBIPI) táan u meyaj ti’al u ka’ansik máasewal jo’oljpóopo’ob ti’al u kanik ba’alo’ob yaan u yil yéetel páajtalil yaan ti’ kaaj ti’al u k’áatchi’ibta’al kéen tukulta’ak u beeta’al wa ba’ax meyaj ichil u lu’umilo’obi’; táan u beeta’al Saki’, Izamal, Kinchil, Maxcanú yéetel Tekax. 

Ts’o’okole’, táan u beeta’al meayjo’ob ti’al u kaxta’al ka xu’ulsa’ak u loobilta’al ko’olel, tu kaajilo’ob Tixméhuac, Xocchel yéetel Huhí, ichil uláak’ meyaj táan u beeta’al tumen le mola’ayo’.

Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan