Tu káajbal u ja’abilo’ob 80e’ káaj u yantal máak ichil u múuch’kajtalil Donceles 28; bejla’e’ jump’éel pak’ jatsmail ti’ Puerto Cancún, leti’e’ baanta tu’ux ts’o’ok u bin u ko’ojtal ba’al ikil u k’a’amal xíinximbal máako’ob. Jump’éel k’áaxe’ je’el u tojoltik tak 20 miyoonesil dólares.
Ba’ale’ Doceneles 28e’, táan u bin u túumbenchajal, u táanil najo’obe’ yéetel kúuchile’ táan u líiksa’alo’ob tuka’atéen ti’al u túumben jaats máako’ob ku meyajo’ob ti’ turiismóo.
Múuch’kajtalile’ káaj u yantal tu ja’abil 1983, yóok’ol tu’ux yaan ka’ach chakte’. Káajsa’ab ti’al u páajtal u yantal u síindikalisaadoil aj meyajo’ob Confederación Revolucionaria de Obreros y Campesinos (CROC), ka’alikil Miguel Borge Martín táan u beetik u jala’achil.
También te puede interesar: Colonia Donceles 28: un ejemplo de transformación urbana
U jaajil u k’aaba’e’, “Unidad Habitacional Cancún Caribe”, ma’ jach k’ajóolta’ani’, tumen “Donceles 28” káaj u ya’alal ti’ walkil 38 ja’abo’ob paachil. Beey úuchik u ts’a’abal ti’ tumen u noj kúuchil u yantal konstruktoorase’ ti’ yaan ka’ach tu k’íiwikil le ba’ax k’ajóolta’ab ka’ach beey Distrito Federal.
“Beey túun úcuhik u káajal u táakmuk’ta’al otelo’ob tumen Donceles 28, tumen ti’ yáax kajlaj meseros, barman yéetel uláak’ máako’ob ku meyajo’ob ti’ u baantail hotelo’ob yaan Cancún, ts’o’okole’ séeba’an u k’uchul máak te’elo’, beyxan Lombardo, ts’o’okole’ jump’éel ti’ le yáax múuch’kajtalo’ob yanchaj tu noj kaajil Cancún”, beey u tsikbaltik Raymundo Sulub May, juntúul u kajnáalil te’elo’.
Ikil chika’an yaan tu’ux ayik’al k’áax yéetel tu’ux ma’ jachi’, ts’o’ok u pa’atal u k’aaba’ le baantaa’ beey “dos Cancunes”, jatsa’an tumen Avenida López Portillo yéetel jump’éel pak’.
Raymundo Sulub May, máax ku ya’alik leti’ beetik u seekretarioil Comité de Seguridad ti’ u múuch’kajtalil Donceles 28 yéetel máax xan beetik u bíisepresidenteil yuumo’ob ti’ u najil xook “Naciones Unidas”, ku tsikbaltik bix úuchik u yantal múuch’kajtalil walkil 38 ja’abo’ob paachil, beyxan bix táan u tukulta’al u beeta’al u sa’atal ti’al u táakbesa’al ichil u noj meyajil Puerto Cancún.
Ba’ale’ Puerto Cancúne’, patjo’olta’ab ka’aj ook meyaj x jo’olpóop Magaly Achach
Solís tu káajbal u ja’abilo’ob 90, máax tu ts’áaj u páajtalil u beeta’al le múuch’kajtalilo’ kex tumen ti’ yaan chakte’ ka’achij, ts’o’okole’ tu cha’aj u beeta’al pak’ k’ajóolta’an beey ‘muro de la vergüenza’, tumen ku jatsik Donceles 28 ti’ le uláak’ baantao’.
“Te’e k’inako’obe’, yanchaj máax tu yóotaj u man u najilo’ob Donceles 28 ti’al u beeta’al u sa’atal le múuch’kajtalo’, tukulta’an u ma’anal Puerto Cancún ts’o’okole’ jala’ache’ táan u kaxtik ka’ach u k’alik xan u najil xook ‘Naciones Unidas’, tumen mix táan u ma’alobkúunsa’al le te’e baatao’ tak ka’aj pa’at u k’aaba’ beey ‘Donceles veintihoyos’, tumen jach táaj ya’ab joolo’ob yaan yóok’ol bej. Beey úuchik u káajal u jach k’astal ba’al te’elo’”, ku ya’alik Ray Sulub.
U kajnáalilo’ob Donceles 28e’ ts’o’ok u yantal u líik’sik u t’aano’ob ti’al u k’áatiko’ob ka utskíinsa’ak ba’ax k’a’abéet te’elo’, tumen ku ya’aliko’obe’ “u paachil u soolaril Puerto Cancún”.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
