Ku ya’alale’ úuchben baakel kuxa’an, tumen maanal 100 miyoonesil ja’abo’ob yanak way yóok’ol kaabe’, áayimkaye’, juntúul u jejeláasil kay yaan u pool je’el bix u ti’al áayimi’, le beetik beey u k’aaba’o’.
Suuk u kuxtal tu’ux ma’ ch’óoch’ ja’i’, tu lu’umil América del Norte yéetel Central, tu xamanil Quebec yéetel Costa Roca, beyxan ti’ áak’alo’ob yaan tu péetlu’umil Veracruz, Tabasco yéetel Kaanpech, je’el bix Guatemala, Belice, El Salvador, Nicaragua yéetel Costa Rica.
También te puede interesar: Pejelagarto, especie prehistórica que se conserva hasta nuestros días
Jacqueline May Díaze’, máax beetik u k’a’aytajil u múuch’kabil Desarrollo y Medio Ambiente, A.C. ku tsolik le ba’alche’a’, chowak, ts’o’okole’ u ni’e’ máan nojoch. U yoot’ele’ piim ts’o’okole’ i’ixkil, u boonile’ samal ya’axboox, yéetel yaan u yáal mucilaginosa yóok’oli’. Yóok’lal bix u yoot’ele’, kex tumen ku jaanta’al u bak’ele’, ma’ ya’ab ku ch’a’abali’, ts’o’okole’ je’ ku ye’elsike’ ku loobiltik u toj óolal wíinik.
Le kayo’oba’ ku p’isiko’ob ichil 60 sentiimetróos tak jump’éel meetro u chowakil, ba’ale’ yaan tak dée 3 meetros ila’ani’. U koje’ yan u yej ts’o’okole’ ku jaantik uláak’ kayo’ob yéetel mejen ch’íich’o’ob.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
