U kúuchil muknáal yaan tu k’áak’náabil Progresoe’, ti’ p’aatal kex wakp’éel kilometros náach ti’ le jáal ja’o’. Ka’ap’éel ba’al u beelal, yáaxe’ u yantal tu’ux u yantal máax ts’o’ok u sa’atal u kuxtal yéetel uláak’e’ u yotoch chaway beyxan kayo’ob, tumen ka’aj ts’o’ok u beeta’al nojoch xaak’ale’, ila’abe’ ku páajtal u beeta’al máabeno’ob ku páajtal u ts’a’abal ich k’áak’náab, ts’o’okole’ ma’ táan u loobiltik kuxtal ku yúuchul te’elo’.
Renato López, máax chíikbesik u mola’ayil Capillas Señoriales, tu tsolaj ti’ La Jornada Mayae’, patjo’olta’ab u beeta’al u kúcuhil muknáal ich k’áak’náabe’ úuchik u núup’ul meyaj yéetel Reef Ball México, ti’al u kaxta’al u kaláanta’al yéetel u ts’aatáanta’al u kuxtal chaway.
Ba’ax ku beeta’ale’, u t’uba’al i’ixkil máabeno’ob tu’ux ku béeytal u táak’al u yik’el koralo’ob, ti’al beyo’, tu jo’oloj jump’éel ja’abe’, u chíikpajal táan u bin u nojochtal le chan ba’alo’, ts’o’okole’ tu jo’oloj wakp’éel winalo’ob xane’, ku káajal xan u ye’el kayo’obi’.
También te puede interesar: Cementerios del mar: arrecifes con perlas memoriales
“Koralo’ob ti’al yóok’ol kaabe’ jach k’a’anantako’ob tumen ku ts’áako’ob u páajtalil u yantal kéet kuxtalil te’e tu’ux ku yantalo’obo’, beyxan ya’ab u yutsil ku ts’áak ti’ wíinik, ts’o’okole’ u 25 por siientoil u jejeláasil yane’ ti’ kuxa’an te’elo’, le beetik wa mina’anobe’ jáal ja’e’ ku bin u táax xu’upul”.
Le beetike’, ikil múul meyajnaj Capillas Señoraiales yéetel Javier Dájer, máax chíikbesik Reef Balle’, patjo’olta’ab “Cementerios del Mar”, úuchik u beeta’al meyaj tu k’aba’taj “El Mundo por la Vida”.
Te’e súutuko’, u láak’al máaxo’ob kíim tu ja’abil 2020e’, béeychaj u ts’íibtik u k’aaba’ le aanimáaso’, tu’ux máan tak ti’ 700 u p’éelal, ts’o’okole’ le k’aaba’obo’ j ts’a’abo’ob ich k’áak’náab ti’al u p’éelilchajal yéetel kuxtal ku yantal te’elo’.
Úuchik u yila’al talam u na’atal kíimil te’e k’iino’oba’ yóok’al pak’be’en k’oja’ane’ tu tukultaj uláak’ bix u páajtal u chíimpoltik máak kuxtal kéen sa’atak kuxtal. Le beetik, patjo’olta’ab ba’ax unaj u k’a’abéetkunsa’al ti’al u beeta’al peerlas yéetel u restosil máak, k’aaba’inta’an beey “perla memorial” ti’al u béeytal u t’uba’al ich ja’.
“Beyo’, kéen xi’ik máak k’áak’náabe’, ku yu’ubik táan u ka’a núup’ul yéetel u aanimáas”, te’elo’ mina’an máax a’alik jaytúul máak ku páajtal u bin te’elo’, je’el tu’uxak bin yanak máak ti’ le k’áak’náabo’, ti’ yaan u láak’i’, tu tsikbaltaj.
Ti’al u béeytal u beeta’ale’, yanchaj beeta’ab xaak’alo’ob tu jo’oloj kamp’éel winalo’ob; meyajta’ab tumen Javier Dájer yéetel j bioologóos: Jonathan Valdez beyxan Gerardo Avilés. Beyxan jets’a’ab u páajtalil u beeta’al tumen Secretaría de Medio Ambiente y Recursos Naturales (SEMARNAT).
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
