Tu petenil Cozumele’ yaan juntúul u jejeláasil u yeek’il k’áak’náabe’ Copidaster cavernicola u k’aaba’, chéen ichil u yáaktunil El Aerolito ku yantal, beey tu ya’alaj j biologóo marino Fernando Calderón Gutiérrez, máax tu ya’alaje’ yaan ofiuro, Ophionereis commutabilis, uláak’ juntúul ti’ le ba’alche’oba’ óoli’ je’el bix le yáaxo’, ba’ale’ u yooke’ maas ya’ab u wúuts’ul.
Calderón Gutiérrez tu ya’alaje’ ts’o’ok u yila’al yéetel u yáantajil míikroskopya elektroonika beyxan yéetel jeneetikae’, ka’ap’éel u jejeláasil le ba’alche’a’. Ma’ juntakáalilo’obi’. Ts’o’okole’ ya’abach juntéenake’, mix táan u pakta’alo’ob tumen éespeleobiología tumen ma’ táan u sa’atal u boonil, je’el bix suuk u yúuchul yéetel uláak’ ba’alche’ob yaan ich áaktúun.
También te puede interesar: Copidaster cavernicola, estrella de mar endémica de Cozumel
“Le je’elo’oba’ ba’alche’ob ma’ seen úuch ku yantalo’obi’, le beetik ma’ k’éexek u wíinkilal je’el bix uláak’ ba’alche’ob yaan ich áaktúun”, tu ya’alaj. Kex yaan uláak’ u yeek’ilo’ob k’áak’náabe’, ts’o’ok u yila’ale’ ma’ jump’éelilo’obi’.
U boonil eek’o’obe’, ol chak, ts’o’okole’ yaan u t’o’olilo’ob óol saktak. Jo’op’éel u k’ab yaan yéetel u piimile’, je’el bix u polokil u na’il u yaalil u k’ab wíinik. U ya’abile’, ku nojochtal ichil 30 yéetel 40 seentimetróos. Ofiuroe’, yaan jayp’éel jela’an ba’al ti’, je’el bix, tu chúumukile’, kanti’its amay yaan ti’ yéetel óoli’ jump’éel sentiimetróo ku p’isik; u k’abe’ chowak ba’ale’ bek’ech, yéetel ichil ka’ap’éel yéetel óoxp’éel milimeetróos u piimil.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
