U kajnáalilo’ob El Carmen II yéetel San José, ti’ u méek’tankaajil Calakmul, tu péetlu’umil Kaanpeche’, bino’ob le 15 ti’ diciembrea’, tak tu kuuchil Poder Judicial de la Federación, ti’al u luk’siko’ob áamparos tu ts’áajo’ob yóok’ol Tren Maya, tumen tu ya’alajo’ob bine’, tusa’abo’ob tumen u múuch’il Consejo Regional Indígena y Popular de Xpujil (CRIPX) ti’al u kúulpach t’aano’ob ti’ le noj meyajo’.
Eleazar Dzib Ek, máax beetik u legal chíikbesajile’, tu ya’alaje’ tu tselajo’ob kúulpach t’aan táan ka’ach u beetiko’ob tu táan le meyajo’, tumen tu ts’áajo’ob tak jump’éel áamparo, ba’ale’ ma’ u yojelo’ob jach ba’ax le táan u beetiko’obo’.
Ichil ba’ax tu ya’alaj xane’, kajnáalo’obe’ tusa’abo’ob bin úuchik u ts’a’abal siibalo’ob ti’ob yéetel uláak’o’obe’ ch’a’ab u fiirma, ba’ale’: “Bejla’e’ taal u ya’alo’ob ti’ juuese’ uts u yilko’ob u meyajta’al chimes k’áak’, ts’o’okole’ ku luk’sko’ob xan takpool tu beetajo’ob yéetel tu ya’alajo’obe’ yaan u táakmuk’tiko’ob tuláakal ba’al”.
También te puede interesar: Pobladores de Calakmul desistieron de sus amparos contra el Tren Maya
Ich takpool tu beeta’ajo’obe’ ku ya’alik meyaj ku beeta’al tumen u jala’achil u lu’umil Méxicoe’, ku loobiltik u miatsil kaaj, yéetel ku k’askúuntik bin yóok’ol kaab, ichil uláak’ ba’alo’ob, ba’ale’ tu ya’alaje’, kajnáalo’obe’ ma’ bin u yojelo’ob ba’ax le tu mokts’íibtajo’obo’, tumen u ya’abile’ ma’ u yojel xooki’, chéen maaya ku t’aniko’ob, yéetel uláak’o’obe’ chéen ch’a’ab u fiirmas, tu ya’alaj.
Tu ya’alaj xane’, ma’ jaaj wa tu k’amajo’ob taak’in wa áantaj ti’ Fondo Nacional de Fomento al Turismo (Fonatur), mix xan ti’ uláak’ mola’ayili’, tumen tu juunalo’ob úuchik u sutiko’ob t’aan.
“Ba’ax táan k beetike’, múul meyaj, tumen tene’ u j komisilen Zoh-Laguna, Calakmul ka’achij, ts’o’okole’ ichil tuláakal j komiso’obe’ t beetaj jump’éel múuch’kabil ti’al k táakmuk’tik u meyajta’al Tren, ts’o’okole’ ma’ nup’a’an yéetel mix jump’éel mola’ay, chéen beey mokt’anta’ab ich kaajo’ob”, tu tsikbaltaj.
Mateo López López tu ya’alaje’ taal u “luk’s” takpool tu beetaj yóok’ol Tren. “Uts in wilik u meyajta’al Tren”, tu ya’alaj.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
