de

del

Kaab koj

Ba’alche’ óol tu’ubsa’an yéetel ma’ cuka’an xaak’al yóok’lali’
Foto: Gabriel Arroyo

Walkil jump’éel p’isk’iinile’ u mola’ayil Procuraduría Federal de Protección al Ambiente (Profepa) tu péetlu’umil Kaanpeche’, tu ts’áaj k’ajóoltbil tu tokaj juntúul kaab koj, Herpailurus Yagouaroundi. Juan Luis Peña Mondragón, j bioologóo yéetel j xaak’ale’ ti’ u noj najil xook Universidad Nacional Autónoma de México (UNAM), ku tukultike’, le ba’ax ojéelta’abo’ k’a’anan tumen ba’alche’e, jatsa’an beey mesocarnívoros, ba’alche’ ma’ jach nuuktak ku jaantik bak’, chéen ba’axe’ ma’ ya’ab ba’al ojéelta’an yóok’lali’.

Yaan uláak’ ya’abach ba’al ku jaantik, je’ex mejen ik’elo’ob, xuux, ch’íich’, u jejeláasil ch’o’, yéetel tak u yich che’ob. K’a’anan tumen ku k’i’itbesik i’inajo’ob ti’al u ka’a líik’il k’áax. 

 

También te puede interesar: Jaguarundi, el mesocarnívoro olvidado

 

U x ch’uupulile’ je’el u p’isik ichil 43 tak 66 sentiimetróos yéetel u xiibile’ ichil 62 tak 83. Ku yila’al tu lu’umil México, ba’ale’ beyxan Centroamérica, yéetel tak tu chúumukil Argentina. Chowak u wíinkilal yéetel u yooke’ kóom. U poole’ wóolis yéetel chichan, ts’o’okole’ u xikine’ mejentak. U boonile’ óol wáaway ba’ale’ yaan xan túulis booxi’. 

Táakbesa’an ichil NOM-59 beeta’an tumen Secretaría del Medio Ambiente y Recursos Naturales (Semarnat), tumen Sajbe’entsil u Sa’atal te’e tu’ux suuk u yila’alo’. Tu lu’umil Méxicoe’ ma’ ojéela’an jaytúul kuxa’an yani’, mix xan ba’ax suuk u beetik tu’ux suuk u kuxtal.

Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan