Castarrica pok’ose’, wa mojarrae’, juntúul kay suuk u yantalo’ob ti’ u ts’ono’otilo’ob Yucatán; ichil u ch’i’ibal cíclida siijil. U j xak’al xookil u paarsitosil kayo’obe’, Víctor Vidal, tu tsolaj le kaya’ juntúul ba’alche’ jaya’an ichil tuláakal U Petenil Yucatán, ts’o’okole’ k’ucha’anob tak Nicaragua wa Tabasco, “jach k’a’antako’ob tumen ku chúukbesiko’ob kuxtal yaan te’e ts’ono’otobo’”.
Le kaya’ ku jaantik bak’ ba’ale’ beyxan xíiw, le beetike’, ku ts’áak u p’iisil kuxtal uláak’ u jejeláasil kayo’ob yaan te’elo’. Castarrica pok’ose’, táakbesa’an ichil u tsoolil NOM-059 beeta’an tumen u mola’ayil Secretaría de Medio Ambiente y Recursos Naturales, ichil le ba’alche’ob siijilo’ob te’e lu’uma’ ts’o’okole’ sajbe’entsil yaniko’ob, le beetik aj xaak’al xooke’ tu ya’alaje’ séeba’an u yila’al, u ya’abile’ Celestún.
También te puede interesar: Mojarra castarrica, un regulador del ecosistema de los cenotes yucatecos
Tak walkila’ ma’ jeets’el beyka’aj ti’ le kay ku páajtal u máan chukbilo’, le beetik “k’a’anan u ts’a’abal u p’iisil u chu’ukul”, ti’ lu’umo’ob je’el bix Tabasco. Ts’o’okole’ tu lu’umil Yucatáne’ “kéen okok xaman ka’ane’ chuk kayo’obe’ ma’ táan u páajtal u bino’ob te’e k’áak’náabo’ ti’al meyaj, le beetike’ ku bino’ov tu’ux yaan aak’al ja’ob ti’al u chukiko’ob xe’ex kay yéetel pok’ok”.
“U kaláanta’al castarrica pok’ose’, ku ts’áak u páajtalil u yantal kéet kuxtal ichil le ts’ono’oto’obo’, tumen leti’ ts’áak u p’iisil mejen ik’elo’ob yaan te’elo’ wa ku táaka’an ichil ba’ax suuk u jaanta’al”.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
