Tu péetlu’umil Yucatán, u seen ko’ojta’al janabe’enba’alo’obe’ “ma’ táan u je’elel”, beey tu ya’alaj Jorge Cardeña Licona, máax jo’olbesik Cámara de Comercio en Pequeño (Canacope) ti’ u noj kaajil Jo’. Te’e péetlu’uma’, tu ya’alaj, Canasta Básicae’ ts’o’ok u ko’ojtal yóok’ol u 7.25 por siientoil.
Walkila’, tu ya’alaj, ts’o’ok u jach táaj ko’ojtal limón, tumen ku ko’onol ichil 50 yéetel 60 pesos u kiiloil te’e supero’obo’; ka’alikil ti’ meerkados yéetel seentral de aabastose’ ku tojoltik ichil 35 yéetel 40 pesos.
Beyxan p’aake’, ku maanal 20 pesos u ko’ojil jump’éel kiilo, je’el bix xan sak seboyáa; le chako’ ku ko’onol a 25 pesos. Ts’o’ok xan u ko’ojtal lechuugáa romanáa, máansana yéetel ubáa. Cháayotee’, ku tojoltik tak 20 pesos; sáanaoryae’ ichil 15 yéetel 16 pesos u kiiloil.
También te puede interesar: Escalada de precios ''no da tregua'' en Yucatán: Canacope
Tu ya’alaje’ beerdurase’ ts’o’ok u na’akal u tojol tak yóok’lal u 23 por siientoil; yéetel uláak’ janabe’enba’alobe’ ts’o’ok u ko’ojta’alo’ob tak 7.8 por siientoil.
“Kex ma’ u k’áat máake’, u tojol Canasta Básicae’ súutmansúutuk u bin u k’éexel, je’el bix u bin u ko’ojtal xan éenerjeetikos. Jump’éel ba’al ma’ béeyak u ch’éejsa’al u yúuchuli’; ts’o’okole’ láayli’ yaan u asab ko’ojtal uláak’ ba’alo’ob”, tu ya’alaj.
Ichil uláak’ ba’ax ko’ojchaj tu winalil eneroe’, ti’ yaan chaamal, refreeskos yéetel gáayetas, ts’o’okole’ le je’elo’, yaan u k’as jelbesik koonol ku yúuchul ti’ mejen kúuchilo’obi’.
Le beetike’, Cardeña Liconae’ tu ya’alaje’, chéen mina’an u súutukil kéen ko’ojchajak xan waaj, je’el bix fráanses. U ko’ojtal ba’ale’, ku ya’alik, táan u yúuchul tumen táan xan u ko’ojtal ba’ax ku k’a’abéetkunsa’al ti’al u beeta’al. Ts’o’okole’, ikil táan xan u seen tsa’ayal ti’ máak Covid-19, u jejeláasil ómicrone’, yaan xan u ko’ojtal ba’al tumen ya’abach máake’ ma’ tu yutstal u meyaj tu yóok’lal.
“Lela’ yaan u beetik u chan ch’éenel u meyaj máak, le beetike’ yaan u suut paachil ch’a’ajo’ol náajal táan ka’ach u chan xíimbal. Ta’aytak ka’ach u náakal u 100 por siientoil meyaj yéetel náajal, ba’ale’ walkila’ míin yaan u yéemel ichil 60 yéetel 70 por siientoil”, tu ya’alaj.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
