Kex tumen ma’ jach jéets’eki’, u túumben bejil Tren Mayae’ j ts’a’ab k’ajóoltbil tu táan áambientalistaob yéetel éejidatario’obe’ táan u beetik u yantal chi’ichnakil ichilo’ob, tumen ku máan jach yóok’ol u asab k’a’anan t’o’ol bejil áaktun ti’ u petenil Yucatán. Le beetike’, ts’o’ok u yantal máax péek tu yóok’lal, tumen tu kúuchil Internet change.org ts’o’ok u ts’a’abal “No al Tren Maya sobre los cenotes y cuevas de Quintana Roo”, tu’ux ku kaxta’al ka ya’abak u k’aaba’ máaxo’ob táakmuk’tik u kaláanta’al k’áax tu’ux yaan le áaktuno’obo’.
Tu yóok’lale’, Otto von Bertrab, máax jo’olbesik u múuch’kabil éekolojia Coparmex Riviera Maya, tu tsikbaltaj leti’obe’ ku tukultuko’obe’ ka náachchajak kex 10 kms, ma’ chéen wakp’éel je’el bix táan u ya’alalo’; ka’alikile’ Roberto Rojo, máax jo’olbesik Círculo Espeleológico del Mayab AC, tu k’áataj ka beeta’ak xaak’alo’ob k’a’abéet ti’al u yila’al ba’ax u asab ma’alobil u beeta’al ichil le k’áaxilo’.
También te puede interesar: Preocupa nuevo trazo del Tren Maya; amenaza a cavernas y cenotes: ambientalistas
Ts’íib jóok’sa’abe’ ku páajtal u xo’okol te’ela’: https://n9.cl/ke1p0; te’elo’ ku tso’olol u tuukulil ba’ax ku beeta’ale’, leti’ ka béeyak u k’uchul yiknal u jala’achil u lu’umil México ti’al u je’elsa’al ba’ax táan u tukulta’al u beeta’al yóok’ol u yáaktunilo’ob yéetel u ts’ono’otilo’ob Quintana Roo. “U beeta’al Tren Maya yóok’ole’ je’el u loobiltik kuxtal lik’a’an te’elo’”, tu tsikbaltaj, ts’o’okole’ tak walkila’ ts’o’ok u táakpajal 4 mil máaki’.
Leti’obe’ ku ya’aliko’obe’, u asab nojoch talamile’, leti’e’ ja’ ku yáalkab yáam bej ku k’aaba’tik Sac Actun, p’aatal tu noj kaajil Tulum. Yaan u saajkil u níikil wa u p’áatal ma’ tu yáalkab ja’, tumen tu u beelilo’obe’, ku ch’a’abal uk’be’en ja’ ti’al kajnáalo’ob yaan te’elo’.
Beey túuno’, éejidatario’ob yéetel u jeel máako’obe’, ku ya’aliko’ob ts’o’ok u náats’alo’ob tsikbal tak Secretaría de Desarrollo Agrario, Territorial y Agrario (Sedatu), ba’ale’ ma’ u yojelo’ob wa láayli’ yaan u ch’a’abal manbil le óoli’ 200 ja’ajats k’áaxo’ob beeta’ab le enero máaniko’, wa yaan u beeta’al uláak’ túumbeni’. Beyxan, tu tsikbaltajo’obe’ wa ka k’uchuk máan Trene’ yaan u yantal u jo’olol sáaskab yéetel bejo’ob te’e k’áaxo’obo’, tumen u ya’abile’ úuchbentak le k’áaxo’obo’, mix juntéen máanak wíiniki’.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
