"Le ba’ax táan u k’áata’alo’, leti’ ka je’elsa’ak meyajo’ob ku beeta’al te’e baantaa’ tak kéen beeta’ak xaak’alo’ob najmal u yantal ti’al u yila’al wa ma’alob, wa ma’, u líik’sa’al ba’al te’elo’, tumen tak walkila’ mina’an u xaak’alil le lu’umo’, mix xan bix yanik ja’, mix yóok’lal bix yanik ch’eo’ob yéetel ba’alche’ob, ts’o’okole’ ma’ táan u ch’a’anukta’al u jejeláasil kuxtal kaláanta’al ichil u tsoolil 059, tumen sajbe’entsil yanik u ch’éejeo’ob”, beey úuchik u ya’alik Laura Patiño Esquivel, máax jo’olbesik u múuch’kabil Moce Yax Cuxtal.
La martes máanika’, ajxak’alo’ob tu ya’alo’obe’ sajbe’entsil u tukulta’al u beeta’al u túumben bejil Tren Maya je’el bix táan u ya’alalo’, tumen je’el u k’askúunta’al k’áax mix juntéen ma’achak tumen wíinik, ts’o’okole’ mina’an xaak’alo’ob k’a’abéet ti’al u yila’al bix je’el u beeta’al meyajo’obi’. Ti’ xíimbal meyaj beeta’ab te’e baantao’, ila’abe’ tu chik’inil Playa del Carmene’, yaan kex 12 metros u kóochil k’áax ts’o’ok u ch’a’akal, ba’ale’ ma’ ojeláan beyka’aj u nojochil ch’aka’an, kex ku yila’ale’ ku náachtal tak te’e xamano’ (ku taal Puerto Morelos) ts’o’okole’ ku bin tak te’e noojolo’ (tu’ux yaan u méek’tankaajil Tulum).
Laura Patiño tu ya’alaje’ mina’an xaak’al beeta’al, mix xan ti’al u yojéelta’al bix yanik kaaj, wa ba’ax utsil wa talamil je’el u taal yéetel le noj meyaja’. Tu tsikbaltaj ma’ meyajta’an Manifestación de Impacto Ambiental (MIA) ikil táan u beeta’al Tren Mayai’, le beetik xane’, mina’an xan u meyajil tu’ux ku k’áata’al k’áax, mix xan u nu’ukbesajo’ob u kaláanta’al ba’alche’, yéetel ma’ xan táan u k’e’exel u yotoch che’ob yéetel ba’alche’ob yano’ob te’elo’. Ts’o’okole’, te’e baantao’ ts’o’ok u yokol meyaj máakinariai’ yéetel táan u láaj k’askúuntik che’ob te’elo’.
También te puede interesar: Ambientalistas solicitan parar obras del Tren Maya en Solidaridad
Te’e k’áax je’elo’ suuk u yila’al báalam yéetel uláak’ ba’alche’ob, ts’o’okole’ u túumben bejil Tren Mayae’ ku máan yóok’ol u t’o’ol áaktuno’ob yéetel u beel ja’ yaan yáanal lu’um, yéetel leti’ ku meyaj ti’al u xa’aypajal ja’ te’e baantao’.
Moce Yax Cuxtale’ ku tukultik le túumben bejo’ ku táakbesik óoli’ 120 kilómetros, ku yáalkab Cancún tak Tulum, ts’o’okole’ le je’elo’ ku ye’esike’ ”yaan u sa’atal kex 8 miyones 736 mil u kúul che’”.
Najmal u ya’alale’, u jala’achil u kaajil Solidaridad ts’o’ok u ts’áak u páajtalil u meyaj Fondo Nacional de Fomento al Turismo (Fonatur) te’e kaajo’, tu’ux táaka’an u jaatsil 5. Playa del Carmen yaan u jaatsil 5 Norte (Cancún-Playa) yéetel 5 Sur (Playa-Tulum).
Secretaría de Desarrollo Agrario, Territorial y Urbano (Sedatu) tu ts’áaj k’ajóoltbil tu winalil febrero máaniko’, jets’ ts’íib tu’ux ku ch’a’ak u man, ti’al u meyaj ti’ kaaje’, 231 u p’éel k’áaxo’ob yaan ti’ kamp’éel u méek’tankaajilo’ob Quintana Roo ti’al u páajtal u beeta’al Tren Maya; u ti’ale’ ku k’a’abéetkunsa’al 5 miyones 355 mil 394.52 meetros kuadradóosil k’áax ti’alinta’an tumen wíinik, yéetel ti’ yaan tu kaajilo’ob Benito Juárez, Solidaridad, Puerto Morelos yéetel Tulum.
Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan
