de

del

Ichil ba’ax chíikpaja’an Secretariado Ejecutivo del Sistema Nacional de Seguridad Pública (SESNSP), táan u xak’alta’an yanchaj 75 ko’olel kíinsa’ab, tu yáax winalil u ja’abil 2022, tu noj lu’umil México, ba’ale’ mix jump’éel úuch Quintana Rooi. Chéen ba’axe’, te’e ts’ook k’iino’oba’ ts’o’ok u kíinsa’al ka’atúul ko’olel ts’o’okole’ ma’ táan u chíikpajali’.

Ka’alikil Estado de México ku yila’ale’ yanchaj 14 yéetel uláak’ wakp’éele’ ti’ j-úuch Ciudad de México, Oaxaca yéetel Veracruz. 

Ba’ale’, ichil u xookil máax kíinsa’ab yéetel jatsa’ab beey “homicidio doloso”, tu lu’umil México ku ye’esike’ yaan 217 u túulal, ti’ le je’elo’obo’ ka’ap’éel úuch Quintana Roo, le beetike’ u iindiseil kíinsaj ku yantale’, ku chíikbesik ti’ lalaj 100 mil kajnáal ko’olele’ 0.22 u xookil, le je’elo’ ku p’áatal yáanal ti’ u meedial yaan tu noj lu’umil México.  

Féeminista múuch’kabil ku k’aaba’tik Siempre Unidas Muchuuk Balo’on A.C., tu xokaj ichil u ja’abil 2021e’, yanchaj 53 ko’olel kíinsa’ab, ti’ le je’elo’obo’ ka’ap’éele’ paalal kíinsa’ab yéetel uláak’ ka’ap’éele’ trans ko’olel, le beetik u taasaile’ ku p’áatal 5.75 ichil lalaj 100 mil ko’olel.  

 

También te puede interesar: Feminicidios de QRoo no aparecen aún en estadística nacional

 

Ichil Informe Sombra de Feminicidio en Quintana Roo, jts’a’ab k’ajóotlbil tu winalil enero ti’ le ja’aba’, chíikpaje’ u 52 por siientoil ko’olel kíinsa’abe’, ti’ jbeeta’ab tu kaajil Benito Juárez, u 30 por siientoil le ko’olelo’oba’ tu yotoch kíinsa’abij, uláak’ 28 por siientoile’ u nuup wa máax ka’ach u núup beet k’aas ti’.  

Viernes máaniko’ kaxta’ab u wíinkilal juntúul ko’olel ts’o’ok tak u káajal u tu’utal, tu yáam bejil ku bin Arco Vial tak Laguna Manatí, tu noj kaajil Cancún; ojéelta’ab xch’úupal kaxta’abe’ 21 u ja’abil ka’achij. U búukintmaj jump’éel boox nook’, ts’o’okole’ nokokbal tu yáamil chukte’ob. Chika’an loxa’an u táan u yich yéetel tu paach, ts’o’okole’ ila’abe’ yaan jump’éel kaablée tu paach. 

Le 14 ti’ febrero máaniko’, tu noj kaajil Cozumele’, kaxta’ab xan u wíinkilal juntúul ko’olel sa’at tu winalil noviembre, tu ja’abil 2020. U wíinkilale’ ti’ yaan ka’ach ichil u nu’ukulil tu’ux ku pu’ulul u ta’il míis, ti’ jump’éel naj p’ata’an.

Xak'alutskíinsa'an tumen: Sasil Sánchez Chan